نوشیدنی‌ها بخش جدایی‌ناپذیر صنایع غذایی هستند و در صنعت مواد غذایی سهم عمده‌ای از تولیدات مربوط به نوشیدنی‌ها می‌شود. صنعت نوشیدنی در دنیای امروز محدوده گسترده‌ای از آب، قهوه، چای، نوشابه‌های گازدار و بدون گاز، آبمیوه تا دوغ و انواع دم‌نوش‌های گیاهی را شامل می‌شود که بسیاری از آنها در کشور ما نیز جزو نوشیدنیهای پرطرفدار محسوب می‌شوند. در ادامه با انواع نوشیدنی صنعتی ایران و شرکت‌های نوشیدنی در ایران آشنا می‌شویم:
انواع نوشیدنیهای صنعتی
به‌صورت کلی نوشیدنی‌ها به دو دسته اصلی نوشیدنیهای سرد و نوشیدنیهای گرم تقسیم می‌شوند که آنچه ما بیشتر به‌عنوان نوشیدنیهای صنعتی در کشور می‌شناسیم زیرمجموعه نوشیدنیهای سرد هستند. صنعت نوشیدنیهای سرد در ایران در قیاس با سایر حوزه‌های صنایع غذایی قدمت بیشتری دارد. امروز بخش زیادی از قفسه‌های فروشگاه‌های داخلی کشور مملو از انواع نوشیدنی‌ها است و ذائقه ایرانیان در بیشتر موارد به نوشیدنیهای سرد و شیرین گرایش دارد.
نوشیدنیهای سرد نیز خود در یک تقسیم‌بندی کلی، به دو دسته گازدار و بدون گاز تقسیم می‌شوند. این نوشیدنی‌ها شامل انواع نوشابه، ماءالشعیر، آب‌معدنی، آبمیوه، شربت و دوغ هستند که نوشابه‌های گازدار معروف‌ترین گروه در این تقسیم‌بندی هستند.
تاریخچه نوشابه در ایران
امروز یکی از پرطرفدارترین نوشیدنی‌ها در فهرست نوشیدنیهای ایران، نوشابه‌های گازدار هستند، به‌طوری‌که بر اساس آمار رسمی در ۲۰ سال اخیر، مصرف نوشابه‌های گازدار در کشور نزدیک به ۱۵درصد بالا رفته، درحالی‌که مصرف شیر و لبنیات تنها حدود 0.1 درصد رشد داشته است. تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ کمپانی‌های بزرگی همچون کوکاکولا و پپسی برندهای بی‌رقیب در ایران در صنعت نوشابه گازدار به‌شمار می‌رفتند.
اسناد موجود در این زمینه نشان می‌دهد که اولین کارخانه نوشابه‌سازی ایران توسط فردی به نام «میرزای تونی» احداث شده است. این کارخانه بعدها به دلیل ورشکستگی تعطیل شد اما مدتی بعد فردي به نام ميرهاشم آرين در تبريز، كارخانه ورشكسته شده را خريد و سال ۱۳۴۱ با سرمایه‌گذاری برادران ساهاکیان که از سرمایه‌داران معروف تبریز بودند کارخانه دوباره مشغول به‌کار شد و قراردادي براي توليد نوشابه با كمپاني كوكاكولا منعقد کرد. كوكاكولاي تبريز نهايتا سال 13۵۹ شمسی ملي و مصادره شد.
البته چند سال قبل‌تر از آن در سال 1331 شمسی حبيب ثابت با تاسیس شركت زمزم، توليد نوشیدنی را تحت ليسانس پپسي‌كولا آغاز كرده بود. شرکت زمزم با پشت سر گذاشتن فراز و نشیب‌های بسیار، امروز نیز به تولید نوشیدنی در کشور مشغول است. زمزم امروز یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نوشابه در ایران و در مالکیت بنیاد مستضعفان است که چندین شرکت را شامل می‌شود.
گفته می‌شود که قبل از شرکت زمزم، نوشابه‌های گازدار سنتی مثل لیموناد، به نام سینالگو نیز در کشور تولید می‌شد که البته براساس گفته‌ها مراحل تولید آن بهداشتی نبود.
یکی دیگر از نوشابه‌سازی‌های موفق در ایران شرکت ساسان بود که در سال 1334 تاسیس شد. آنچه معلوم است اين است كه اين شركت دو برند «كانادا دراي» و «سوپر كولا» را توليد می‌کرد. ساسان به اندازه‌اي موفق ظاهر شد كه سال ۱۳۵۴ وارد بورس اوراق بهادار تهران شد. ساسان به حدي كار خود را گسترش داد كه شركتي با عنوان شيشه و گاز «شوگا» تاسيس كرد كه كار ويژه آن توليد شيشه‌هاي مصرفي ساسان بود. زيانده شدن این شركت در سال‌هاي اول دهه 70 و اخراج آن از بورس، مشکلات فراوانی را برای این شرکت ایجاد کرد. بااین‌حال ساسان در سه سال اخير بازهم به توليد بازگشته است.
در روند ایجاد شرکت‌های نوشابه‌سازی در ایران مرحوم حاج يزدي، شركت نيسان شرق يا همان خوشگوار را در مشهد تاسيس كرد که این شرکت نیز از ابتدا با كوكاكولا قرارداد همكاري بست. شركت خوشگوار پس از انقلاب و تحریم واردات کوکاکولا توانست عصاره‌هاي نوشابه را وارد کرده و نوشابه كوكاكولاي خود را تولید کند.
البته در این سال‌ها نوشابه‌هاي ديگری مانند اسو، شوئپس و فانتا نيز به بازار عرضه شدند كه اغلب آنها بعد از مدتي يا تعطيل شده يا در كارخانه‌هایی بزرگ‌تری مثل زمزم و ساسان ادغام شدند.
بهترین دوغ ایران
دوغ یک نوشیدنی سنتی ایرانی است و از دیرباز در فرهنگ غذایی ما وجود داشته است. درواقع می‌توان گفت این نوشیدنی در میان نوشیدنیهای موردپسند ایرانیان یک استثناست که طعمی به غیر از شیرین دارد. دوغ به دلیل طعم خاص و منحصربه‌فردی که دارد با پیشرفت تکنولوژی وارد فاز تولید صنعتی شد و به‌راحتی می‌تواند به‌عنوان یک مکمل عالی در تمام وعده‌های غذایی مورد استفاده قرار بگیرد. موضوع جالب توجه دیگر درباره دوغ این است که با وجود اینکه این نوشیدنی فرآورده‌ای مشتق از شیر است، کمتر مصرف‌کننده‌ای آن را جزو لبنیات دسته‌بندی می‌کند.
دوغ در تامین کلسیم مورد نیاز بدن نقش موثر دارد. همچنین این نوشیدنی تامین کننده پروتئین و اسید‌های چرب موردنیاز بدن و ویتامین‌های محلول در چربی است. به‌علاوه این نوشیدنی کمک زیادی به ایجاد تعادل در فلور نرمال میکروبی (میکروارگانیسم‌های طبیعی و مفید) روده بزرگ نموده و موجب سلامت دستگاه گوارش می‌شود.
دوغ در گذشته یکی از فرآورده‌های جانبی کره محسوب می‌شد. برای تهیه آن، ابتدا ماست پرچرب را با آب رقیق می‌کردند، سپس با استفاده از مشک، چربی آن جدا شده و باقی‌مانده به‌عنوان دوغ مصرف می‌شد. اما امروزه این فرآورده به‌عنوان نوشیدنی تخمیری شیر با روش‌ها نوین دیگری تولید می‌شود. تولید صنعتی دوغ بدون گاز و دوغ گازدار در ایران سابقه‌ای بیش از 40 سال دارد و انواع مهم آن عبارتند از:
- دوغ گازدار
- دوغ حرارت دیده بدون گاز
- دوغ حرارت دیده گازدار
- دوغ کفیر.
با توجه به اینکه دوغ یک محصول منحصربه‌فرد ایرانی است، در حال حاضر استاندارد بین‌المللی این نوشیدنی به نام ایران ثبت شده و به‌عنوان میراث فرهنگی غذا شناخته می‌شود.
در میان برندهای مختلف دوغ در ایران دوغ آبعلی و دوغ گلپایگان از دیرباز شناخته‌تر شده بوده‌اند. اما در سال‌های گذشته برندهای دیگر نیز در جلب مشتری فعالیت مطلوبی را داشته‌اند. شرکت‌های تولیدکننده شناخته‌تر شده دوغ در ایران به ترتیب حروف الفبا عبارتند از:
- پاک
- پاکبان
- پگاه
- چوپان
- خوشگوار
- دامداران
- رامک
- زمزم
- عالیس
- کاله
- گدوک
- می‌ماس
- ناملی
- هراز
ماءالشعیر یک نوشیدنی سالم
ماءالشعیر یا همان آبجو (Beer) یکی دیگر از نوشیدنیهای محبوب ایرانی‌ها در سال‌های اخیر بوده است. علت این نام‌گذاری، جو موجود در ماءالشعیر است که به‌عنوان ماده اصلی این نوشیدنی شناخته‌شده است.
ماءالشعیر حاوی عصاره جوانه جو است و برای تهیه آن، دانه‌های جو پس از پاک‌سازی، برای چند روز در مخزنی قرار می‌گیرند تا جوانه بزنند. پس ازآ ن با جوانه‌های به‌دست آمده از جو یا همان مالت، ماءالشعیر تولید می‌شود. در ابتدا ماءالشعیر تنها با طعم کلاسیک و توسط برندهایی مثل بهنوش در کشور تولید می‌شد اما با پیشرفت تکنولوژی طعم‌های متنوعی از این نوشیدنی روانه بازار شد. تولیدکنندگان ماءالشعیر در ایران فهرست بلندبالایی را شامل می‌شوند اما شناخته‌شده‌ترین برندها در بازار امروز کشور که به عقیده مصرف‌کنندگان بهترین ماءالشعیر ایران را تولید می‌کنند به ترتیب حروف الفبا عبارتند از:
- استار
- اسکای
- ایستک
- جوجو
- دلستر
- شمس
- عالیس
فعالیت شرکت دلستر در تولید ماءالشعیر به حدی موفقیت‌آمیز بوده که در حال حاضر بسیاری از مصرف‌کنندگان ماءالشعیر و به‌خصوص ماءالشعیرهای طعم‌دار را با نام کلی دلستر می‌شناسند.
بهترین آبمیوه‌های ایران
جدا از نوشیدنی‌هایی مانند نوشابه، دوغ و ماءالشعیر که معمولا در کنار غذا سرو می‌شوند نوشیدنیهای محبوب ایرانی دیگری نیز در فهرست بهترین نوشیدنیهای ایران قرار دارند که معمولا آنها را با نام کلی آبمیوه می‌شناسیم و نگاهی گذرا به فهرست آنها خواهیم داشت.
اولین آبمیوه‌های صنعتی که در جهان به‌صورت فرآوری‌شده روانه بازار شدند در پوشش‌هایی آلومینیومی به رنگ نقره‌ای بودند که توسط شرکتی آلمانی به نام وایلد با نام تجاری کاپری‌سان به جهان معرفی شدند. این آبمیوه‌ها در سال ۱۹۵۲ میلادی با این نام تجاری به ثبت رسیده و فروش و توزیع آنها از سال ۱۹۶۶ میلادی آغاز شد. آبمیوه‌های صنعتی تولیدشده در آلمان، پیش از انقلاب با نام ساندیس به ایران راه پیدا کرد و پس از انقلاب نیز این آبمیوه صنعتی تحت لیسانس شرکت مبدأ به کشور وارد می‌شد.
در این زمینه باید گفت حدود سه دهه پیش تنوع در حوزه آبمیوه‌های صنعتی در کشور بسیار کم بود و شاید تمام گزینه‌ها دراین‌باره تنها به دو نام ساندیس و یخمک ختم می‌شد؛ ولی امروز شرکت‌ها و برندهای فراوانی در این حوزه مشغول به فعالیت هستند و محصولات بسیار متنوعی از نوشیدنی‌ها را به بازار مصرف عرضه می‌کنند.
در تقسیم‌بندی کلی، این نوشیدنی‌ها معمولا بر اساس میزان کنسانتره و آبمیوه موجود در آنها طبقه‌بندی می‌شوند و بر این اساس، این نوشیدنی‌ها به چهار گروه اصلی زیر تقسیم می‌شوند:
- فرآورده‌های یخی (کنسانتره در آنها وجود ندارد)
- نوشیدنیهای بدون گاز (حداقل ۲۵ درصد آب میوه دارند)
- نکتارها (حداقل۳۰ تا ۵۰ درصد آب میوه دارند)
- آبمیوه‌ها (۱۰۰ درصد آب میوه هستند)
انتخاب بهترین برند نوشیدنی ایران از میان تمام محصولات موجود در بازار ایران کار بسیار دشواری است اما در نظرسنجی‌های انجام شده از مصرف‌کنندگان، نام تعدادی از برندهای ایرانی نوشیدنی بیشتر از بقیه شنیده می‌شود. این برندها به ترتیب حروف الفبا عبارتند از:
- اروم آدا
- انیک
- پدیده
- تکدانه
- چینود
- سان استار
- ساندیس
- سن‌ایچ
- شادلی
- گلشن
ذائقه ایرانی‌ها در انتخاب بهترین برند نوشیدنی چیست؟
در نظرسنجی‌های انجام شده حدود سه سال پیش از ایرانیان، بیش از ۵۳ درصد شرکت‌کنندگان طعم نوشیدنی را ملاک انتخاب خود قرار داده‌اند که در اکثر موارد نیز انتخاب آنها به‌سوی طعم‌های شیرین‌تر گرایش دارد.
پس از موضوع طعم و با اختلاف بسیار زیاد، از آن برای حدود ۱۹ درصد از افراد ارزش غذایی نوشیدنی اهمیت دارد.
توزیع مناسب محصولات و دسترسی یکی دیگر از عوامل انتخاب برند نوشیدنی توسط خریداران است. زیرا بر اساس مطالعات انجام شده، بیش از نیمی از مصرف‌کنندگان یعنی حدود 53 درصد نوشیدنیهای روزمره خود را از سوپرمارکت‌های محلی تهیه می‌کنند. در این زمینه حدود ۳7 درصد مصرف‌کنندگان نوشیدنیهای مورد نیاز خود را از هایپرمارکت‌ها، ۸ درصد از مینی‌مارکت‌ها و حدود ۲ درصد نیز خرید خود را به‌صورت عمده انجام می‌دهند.
البته در کنار این موارد نباید از مولفه‌هایی مانند کیفیت و جذابیت بسته‌بندی محصولات غافل بود که در سال‌های اخیر برندهای تولیدکننده نوشیدنی در ایران توجه خاصی به آن داشته‌اند. بسته‌بندی‌های جذاب و به‌ویژه توجه به سلایق کودکان سهم بسیار زیادی در استقبال از نوشیدنیهای موجود در بازار دارد.
برندهای جدید نوشیدنی
در کنار تمام محصولات و برندهایی که به آنها اشاره شد، شرکت‌های تولیدکننده نوشیدنیهای صنعتی در ایران در چند سال اخیر توجه ویژه‌ای به تولید نوشیدنیهای سنتی و مقیاس صنعتی داشته‌اند که در برخی موارد با استقبال مصرف‌کنندگان مواجه شده است.
این موضوع در برخی موارد با شکست نیز مواجه شده است. مثلا در دهه 90 یکی از برندهای ایرانی با رویکرد تولید نوشیدنیهای سنتی ایران، محصولی به نام یخ‌چای را روانه بازار کرد. این محصول که عرضه آن همراه با تبلیغات محیطی گسترده‌ای نیز همراه بود، در جذب مخاطبان ایرانی چندان موفقیتی کسب نکرد.
اما در سال‌های بعد با نیازسنجی‌های انجام شده، شرکت‌های مختلف اقدام به تولید انواع دیگری از این نوشیدنیهای سنتی کرده‌اند که در قالب انواع شربت‌ها و دمنوش سرد در بازار وجود دارد و استقبال نسبتا خوبی نیز از آنها شده است. در‌حال‌حاضر شربت سکنجبین، شربت لیمو و گلاب، تخم شربتی، شربت خاکشیر، شربت بهارنارنج، زعفران، شربت بیدمشک و شربت نعناع از پرمخاطب‌ترین شربت‌های سنتی ایران هستند.
البته در این زمینه باید گفت که با وجود موفقیت نسبی این محصولات جدید در بازار ایران، گستردگی بازار آنها در مقایسه با فرآورده‌های کلاسیک این حوزه ناچیز است. برخی کارشناسان، پایین بودن قدرت خرید خانوارها و بالا بودن قیمت این محصولات را دلیل پایین بودن مصرف آنها می‌دانند. به عقیده آنها با کاهش سطح درآمد مردم، اولویت‌های خرید مصرف‌کنندگان تغییر یافته و به سمت تامین مایحتاج ضروری و اساسی می‌رود؛ درواقع برای بعضی خانواده‌ها چنین کالاهایی لوکس به شمار می‌رود و طبیعتا از خرید آنها خودداری می‌کنند.
افق‌های روشن نوشیدنی صنعتی ایران
با افزایش شتاب اقبال مردم سراسر جهان به نوشیدنیهای غیرالکلی و سالم در چند سال اخیر، تولیدکنندگان انواع نوشیدنی نیز به این تغییر نیاز بازار واکنش نشان داده‌اند و این موضوع می اتواند به سود تولیدکنندگان ایرانی و بازارهای فروش آنها در خارج کشور باشد. بنابراین صنعت نوشیدنی ایران می‌تواند بیش از گذشته به بازارهای جهانی نفوذ کند. با بهبود تکنولوژی صنایع نوشیدنی و تمرکز بیشتر بر کیفیت مواد اولیه و محصولات تولیدی، فرصت‌های قابل‌توجهی در بازار جهانی وجود دارد. از سوی دیگر نوشیدنیهای اصیل ایرانی، قادر خواهد بود بازارهای صادراتی خوبی را برای محصولات ایرانی رقم بزند.
سوالات متداول
پرمصرف‌ترین نوشیدنی صنعتی در کشور چیست؟
بررسی‌های و آماری در این زمینه نشان می‌دهد که نوشابه‌های گازدار، بیش از همه نوشیدنیهای صنعتی در کشور ما مصرف می‌شوند.
سالم‌ترین نوشیدنی صنعتی کدام است؟
به طور کلی نوشیدنی های صنعتی مطابق مجوزهای سازمان غذا و دارو تولید می‌شوند و از نظر بهداشتی مورد تایید هستند. بنابراین اگر در مصرف هریک از آنها زیاده‌روی نشود، زیانی برای سلامت ندارند. با این حال متخصصان تغذیه دوغ را به عنوان سالم‌ترین نوشیدنی صنعتی ایرانی توصیه می‌کنند.
شرکت های نوشیدنی در ایران را معرفی کنید؟
شرکت زمزم، عالیس، سان استار، ایستک
نوشیدنی های محبوب ایرانی را نام ببرید؟
ماءالشعیر، نوشابه، دوغ، نوشیدنی های انرژی‌زا
