موسیقی محلی قطر؛ وقتی صداهای جزیره جادویتان می‌کند

فرهنگ و موسیقی محلی قطر بر اساس شعر، آواز و رقص بادیه‌نشینان به وجود آمده است، اما موسیقی محلی قطر، ترجمه دریا و باد هم هست؛ دریا و بادی که در ریتم‌های موسیقی این منطقه خودشان را نشان می‌دهند. اکسپرس‌مگ قرار است از ریشه‌ها، سازها و ویژگی‌های موسیقی محلی قطر برای شما بگوید و در آخر هم یک وبسایت جامع را برای آشنایی بیشتر با موسیقی سنتی قطر به شما معرفی کند.

موسیقی محلی قطر، ریشه در موسیقی عربی دارد

هر کشوری موسیقی متمایز منطقه خودش را دارد و خاورمیانه با ملودی‌های خاص خود همیشه گوش‌ها را با سحرانگیزی صداهایش تیز کرده است. موسیقی محلی قطر هم ریشه‌های تاریخی خودش را دارد. ریشه‌های این موسیقی با ریشه‌های موسیقی عربی مشترک است، پس ما باید یک میان‌بر تاریخی بزنیم به ریشه‌های موسیقی عربی.

ریشه‌های تاریخی موسیقی عربی متنوع است. کلمه «موسیقی» از کلمه یونانی mousiki گرفته شده است که در عربی با ilm al musiqa (علم‌الموسیقی و برای نشان‌دادن نظریه یونانی موسیقی) و همین‌طور ilm alghinaa (علم‌الاغنیه و برای نشان‌دادن نظریه عملی موسیقی عربی) نشان داده می‌شود. این هم یک توضیح دقیق درباره ریشه‌های موسیقی عربی به طور کلی و ریشه‌های موسیقی سنتی قطر به طور جزئی!

اما ما باید بدانیم که عرب‌ها و ایرانی‌ها مدت‌ها قبل از اینکه نظریه موسیقی یونانی در قرن هشتم و نهم در دسترس آن ها قرار بگیرد، نظریه موسیقی داشتند. درواقع چیزی که برای یونانی‌ها آرزو بوده برای عرب‌ها و یونانی‌ها، خاطره بوده! روی چه حسابی این حرف را می‌زنیم؟ به این توجه کنید: مشهورترین فرد در مطالعه موسیقی ال‌کندی است که هفت رساله در مورد تئوری موسیقی در قرن نهم نوشت که چهار رساله از نوشته‌هایش در برلین و موزه بریتانیا باقی مانده است. آثار ال‌کندی روی مطالعات موسیقی در غرب هم اثرگذار شد.

البته که با گسترش اسلام و تأسیس امپراتوری عرب، ترجمه‌های عربی از نظریه‌های یونانی باعث احیای موسیقی در منطقه شد. این احیاگری نظریه‌های یونانی به اروپا راه یافت و به نوبه خود بر موسیقی آنجا تأثیر گذاشت.

نوازندگان اولیه عرب عمدتاً از مصریان، آشوری‌ها و سومری‌ها بودند و خیلی از سازهای امروزی نوادگان مستقیم سازهایی هستند که در نقاشی‌های دیواری و کنده‌کاری‌های دوران ابتدایی تاریخ موسیقی دیده می‌شوند.

البته سازهای مدرن عربی از قرن ۸ تا ۱۰ سرچشمه می‌گیرند که بیشتر به عنوان تمدن کلاسیک اسلامی و عصر طلایی اسلام شناخته می‌شود. تأثیر فرهنگ عربی در این زمان خیلی قابل‌توجه است. برای مثال، منشأ واژه‌های عود و گیتار از همتایان عربی آن‌ها «العود» و «قیثاره» گرفته شده است و بعد وارد زبان انگلیسی شده‌اند، پس ما خاورمیانه‌ای‌ها وقتی بحث موسیقی می‌شود باید سرمان را بالا بگیریم.

سازهای موسیقی محلی قطر

چهار ساز اصلی ملودیک وجود دارد: عود، نای، قانون و ویولن. و یک ساز کوبه‌ای: رِق. گاهی اوقات رق با تبلا یا دف جایگزین می‌شود. گروه‌های قدیمی‌تر به جای ویولن غربی از کوزه یا کمانچه استفاده می‌کردند یا می‌کنند.

معمولاً عود را با ویولن یا قانون را با نی ترکیب می‌کنند. برای ترکیب‌های مدرن‌تر سازهای غربی به طور فزاینده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند، از جمله سینت‌سایزر، گیتار، آکاردئون، گیتار بیس و سازهای کوبه‌ای الکترونیکی. در ادامه چند ساز اصلی موسیقی محلی قطر را بررسی کرده‌ایم.

عود در موسیقی محلی قطر

عودْ سنگ‌بنای موسیقی محلی قطر و به طورکلی موسیقی خلیجی و عربی است. این نام از کلمه عربی al’ud  به معنای «شاخه چوب» گرفته شده است. عود گلابی‌شکل دارای ۱۱ سیم است. قطری‌ها و عرب‌ها به آن «پادشاه همه سازها» می‌گویند.

نی در موسیقی محلی قطر

نی یک ساز با انتهای باز است که معمولاً شش سوراخ در جلو برای انگشتان و یک سوراخ در پشت برای انگشت شست دارد. هرچند نی طراحی ساده‌ای دارد، اما خیلی متنوع است: صداهای ملایم با دمیدن آرام در نی تولید می‌شوند و اکتاو را می‌توان با دمیدن با نیروی کم‌و‌بیش تغییر داد. در موسیقی محلی قطر هم آهنگ‌هایی با مقیاس‌های مختلف به نی‌هایی با طول‌های مختلف نیاز دارند.

قانون در موسیقی محلی قطر

قانون از چنگ مصری نشات می‌گیرد و از قرن دهم به این سمت در موسیقی محلی قطر و موسیقی عربی استفاده می‌شود. این ساز مسطح و ذوزنقه‌ای است که دارای ۲۶ رشته سیم‌های سه‌گانه است که از نایلون و ابریشم و با استفاده از سیم‌های فلزی ساخته شده است. از این ساز برای وضع قانون گام برای سایر سازها و خوانندگان استفاده می‌شود. می‌توان آن را به صورت صاف روی زانوهای نوازنده قرار داد یا روی پایه نگه داشت. این ساز سنتی موسیقی محلی قطر کم‌کم جای خود را به پیانو و سینت‌سایزر کمتر پیچیده داده است.

رق در موسیقی محلی قطر

رق معادل عربی تنبور است و به دف هم معروف است. قاب گرد به طور‌سنتی از چوب ساخته می‌شود، گاهی اوقات با مروارید تزئین می‌شود و با یک غشای شفاف پوست بز یا ماهی پوشانده می‌شود. پنج جفت دیسک فلزی به طور مساوی در اطراف قاب وجود دارد. نوازنده به طور متناوب به پوسته ضربه می‌زند و ساز را تکان می‌دهد؛ هم به صورت عمودی و هم افقی هم بالای سر و هم زیر زانوها.

تبلا در موسیقی محلی قطر

تبلا یک طبل دستی کوچک به شکل جام است. این ساز به طور سنتی از خاک رس، چوب یا فلز ساخته می‌شود. سرِ آن هم از پوست بز یا ماهی ساخته می‌شود و زیر بازو یا بین پاها قرار می‌گیرد. صدای دم (Dum) با ضربه زدن به مرکز پوست یا تاک یا تق (Tak) با ضربه زدن به لبه پوست ایجاد می‌شود.

ویژگی‌های موسیقی محلی قطر

موسیقی قطر متأثر از کشورهای همسایه این کشور کوچک و به شدت شبیه موسیقی سایر نقاط خلیج است. موسیقی محلی قطر از موسیقی بادیه‌نشینی و شعر، آواز و رقص عربی سرچشمه می‌گیرد. همین حالا هم قطری‌ها هنوز از گوش‌دادن به موسیقی خلیجی که بیشتر به سبک سنتی موسیقی‌ بادیه‌نشینان نواخته می‌شود، لذت می‌برند.

رقص‌های سنتی هنوز در دوحه پیدا می‌شود و هیچ عروسی‌ای نیست که در آن رقص و موسیقی بومی قطر اجرا نشود. در بیشتر این رقص‌ها دو ردیف رقصنده را می‌بینیم که همراه با یک طبل بزرگ، تنبور، سنج، طبل‌های کوچک و شاید عود، ربابه (یک ساز زهی) رقصشان را اجرا می‌کنند.

موسیقی محلی قطر اغلب در سوق‌واقف شنیده می‌شود یا در رویدادهای ویژه‌ای که هتل‌ها ترتیب می‌دهند. همچنین ارکستر فیلارمونیک قطر، ابتکار بنیاد قطر، بیش از ۱۰۰ نوازنده دارد که آهنگ‌های کلاسیک را ارائه می‌کنند. موسیقی آنها بر اساس آهنگ‌ها و ریتم‌های محلی غربی و عربی است، اما برای نوازندگان ارکستر نوشته شده است. برای اطلاعات بیشتر از وب‌سایت ارکستر فیلارمونیک قطر دیدن کنید.

تاثیر طبیعت روی موسیقی محلی قطر

دریا همیشه با بارگیری و تخلیه محموله‌ها همراه بوده و این کار با یک نوع آواز یا سرود نشان داده می‌شده است. در دریا، شعرها و موسیقی‌هایی هم با کشیدن بادبان‌ها ساخته می‌شد و بلند‌کردن لنگر سنگین یا پارو‌ زدن برای مدت طولانی را هم داشتیم که همه این‌ها روی موسیقی در قطر و سایر کشورهای خلیجی تاثیر گذاشته است.

طبیعتاً ترانه‌ها و آهنگ‌ها فقط کارهایی را که باید در دریا اجرا می‌شد به تصویر نمی‌کشیدند، بلکه به پیامدهایی هم مرتبط بودند که زندگی در کنار دریا برای جامعه محلی قطر داشته است پس عشق، صبر و سرنوشت عناصری از موسیقی بودند که توسط نوازنده و خواننده قطری به موسیقی وارد شدند.

حرف آخر؛ موسیقی محلی قطر را از کجا بیشتر بشناسیم؟

آکادمی موسیقی قطر در دهکده فرهنگی کاتارا برنامه «موسیقی برای همه» را با هدف آموزش جامعه در مورد اهمیت آموزش موسیقی طراحی کرده است. این برنامه شامل فعالیت‌های مختلفی از جمله آموزش عود، نی، قانون و سازهای کوبه‌ای عربی است. برای جزئیات بیشتر به وب‌سایت آکادمی موسیقی قطر مراجعه کنید.