سپندارمذگان؛ روز عشق ایرانی

دیگر ولنتاین روزی نیست که برای ما غریبه باشد. حتی شاید آن را مانند یک روز ملی و ایرانی جشن بگیریم و حتی شاکی شویم که چرا در تقویم رسمی جا ندارد. اما این ماجرا روی دیگری هم دارد. ممکن است عده‌ای بگویند جشن ولنتاین چه ربطی به ما و فرهنگ پارسی دارد؟
جواب این گروه سخت‌گیر است است: نگران نباشید، می‌توانیم روز سپندارمذگان را جشن بگیریم. اما روز سپندارمذگان چه روزی است و با فرهنگ ما چه نسبتی دارد؟ اصلا چرا نام این روز انقدر عجیب و غریب است؟ با این مقاله همراه باشید تا هرآنچه را که لازم است در مورد جشن سپندارمذگان بدانید. شاید شما هم روز عشق ایرانی را به جای ولنتاین جشن گرفتید.

سپندارمذگان چه روزی است

بهتر است از همین اول برویم سر اصل مطلب. روز سپندارمذگان روز زمین، بردباری و عشق است. روز محبت بی‌دریغ است، و روزی است که می‌توانیم حضور کسی که بدون چشم‌داشت به ما عشق می‌ورزد و محبت می‌‌کند را جشن بگیریم.
این روز با اسم‌های دیگری هم شناخته می‌شود. اسپندارمذگان،‌ اسفندگان و سپندگان اسم‌های دیگر این روز عشق ایرانی هستند.
Sepandarmazgan یا سِپَندارمَذْگان در تقویم ایران باستان روز پنجم ماه اسفند و قبل از بهار است. در تقویم ایران باستان تمام روزهای سال یک اسم داشتند و روز پنجم ماه اسفند هم روز جشن سپندارمذگان است.

تاریخ مختصری از روز سپندارمذگان

همان‌طور که گفتیم سپندارمذگان روز عاشقان ایرانی و جشن باستانی ایرانی/فارسی با ریشه زرتشتی است. سپندارمذگان روز جشن عشق، دوستی و زمین در فرهنگ باستانی ایران است. قدمت آن به امپراتوری هخامنشی، اولین امپراتوری ایران باز می‌گردد و این جشن به طور گسترده به عنوان روز عشق ایرانیان شناخته می‌شود.
به جز ایران، روز سپندارمذگان در کشورهای همسایه و همچنین افغانستان و تاجیکستان نیز جشن گرفته می‌شود. بنا به سنت ایرانی این روز در قرن بیستم پیش از میلاد در امپراتوری بزرگ ایران برگزار می‌شد و همان‌طور که می‌بینید قدمتی بیشتر از ولنتاین یا برخی جشن‌های دیگر دارد.
فرهنگ ایرانیان با عیدهای بیشمار و جشن‌های بزرگی آمیخته است که بر اساس چرخه طبیعت و تغییرات فصلی بنا شده‌اند. تمام این روزهایی که به شکلی طبیعت و تاثیر آن بر زندگی ایرانیان را مهم می‌دانند، با شادی و جشن عمومی همراه هستند. طبیعت و زمین در فرهنگ ایرانیان و پادشاهان حاکم بر ایران مقدس و مورد احترام بودند.
در گذشته در سپندارمذگان زمین پرستش می‌شد و زنان مورد احترام قرار می‌گرفتند. در این روز زنان و دختران به جای مردان بر تخت می نشستند و مردان و پسران باید از آن‌ها اطاعت می‌کردند. این روز درواقع روز پادشاهی زنان در خانواده بود. یکی دیگر از راه‌های تبریک سپندارمذگان هدیه دادن به زنان و دختران بود.

به گفته ابوریحان بیرونی در مراسم این روز مردم انگور و دانه انار هم می‌خوردند. پنجمین روز سپندارمذ یا ۵ اسفند تا مدت‌ها روز جشن برزگران و کشاورزان هم بود. کشاورزان در روز سپندارمذ با کاشت درخت، الهه زمین یا سپندارمذ را پرستش می‌کردند تا محصول خوبی برای آنان به بار آورد.
ممکن است این سوال پیش بیاید که چه ارتباطی بین زن و زمین وجود دارد و اصلا چرا باید روز زمین، روز عشق و گرامی داشتن مقام زن باشد؟ ادامه‌ این مطلب را بخوانید.

ارتباط زمین و زن

گفتیم که در روز سپندارمذگان، به مردان یادآوری می‌شد که زنان را تحسین کرده و به آنان احترام بگذارند. سپندارمذ نام فرشته‌ای است که از زمین نگهبانی می‌کند و معنای لغوی آن فروتن و صبور است. به همین دلیل است که این روز را روز جشن زمین می‌نامیدند. زمین نسبت به ما انسان‌ها بسیار فروتن و مهربان است و مهر و محبتش برای همه یکسان و بی اندازه است.
زمین زیر پای ما گسترده شده و پایین‌تر از ما قرار دارد. برای همین می‌گوییم فروتن است و مهربان. ما انسان‌ها گاهی ممکن است از کسی خوشمان نیاید و یا نسبت به برخی حسادت کنیم. اما زمین با این‌که ما نسبت به آن بی‌انصاف و گاهی خشن هستیم، با همه ما به یک اندازه مهربان است. برای همین هم زن و زمین شبیه هم هستند. زنان در طول تاریخ تحت ستم زیادی بوده‌اند. اما همیشه به آنان آموزش داده شده که با پدر و مادر، با همسر و فرزندان خود مهربان باشند و بی‌دریغ تمام عشق خود را به آنان بدهند.

روز سپندارمذگان در ادبیات فارسی

عشق در ادبیات فارسی جایگاهی دارد که ما از کودکی با آن آشنا می‌شویم. افسانه‌هایی مانند لیلی و مجون، شیرین و فرهاد، وامق و عذرا و دیگر عاشق و معشوق‌هایی که گاهی به هم می‌رسند و گاهی نه. اما روز سپندارمذگان هم در ادبیات فارسی جای خودش را دارد.
ملک الشعرای بهار در منظومه‌ای می‌گوید:                  به «‌شهریور» اندر شوی شادخوار        کنی در «‌سپندارمذ» کشت کار

همان‌طور که از این شعر بهار پیداست، سپندارمذ روز زمین و کشت و کار است و روزی است که می‌توانیم از مهربانی زمین بهره‌مند شویم.
در شعر دیگری مسعود سعد سلمان می‌نویسد:                 «سپندارمذ» روز خیز ای نگار         سپندار آر ما را و جام می آر
در این شعر او نگار خود، یار خود و معشوقش را فرا می‌خواند تا با هم در روز سپندارمذگان جشن بگیرند و شادی کنند.

سپندارمذگان در فرهنگ امروزی

برای ما که به قول خودمان انسان‌های امروزی و مدرن هستیم و می‌خواهیم هم‌گام با جهان و تغییرات آن پیشرفت کنیم، این شکل از جشن سپندارمذگان می‌تواند کمی حوصله‌مان را سر ببرد. اما این به معنای صرف نظر کردن از این روز مهم و تاریخی نیست. ما هم می‌توانیم روز سپندارمذگان را مانند ایرانیان باستان محترم بدانیم و آن را تبدیل کنیم به بهانه‌ای برای ابراز عشق خود به معشوق.

برخلاف عید نوروز و شب یلدا، روز سپندارمذگان کمی در فرهنگ عامه ایرانی کم رنگ شده است، اما حالا دوباره مورد توجه قرار گرفته. امروز دیگر خبری از تخت پادشاهی نیست و زنان هم از حقوق خود آگاه هستند. از آن گذشته دیگر آن تبعیض‌های اساسی میان زنان و مردان به رسمیت شناخته نمی‌شوند. پس می‌توان این روز را روز عشق بی‌ قید و شرط بین انسان‌ها دانست.
چند وقتی است که دغدغهً فرهنگی ایرانیان نسبت به فرهنگ خود بیشتر شده و خیلی از ما تمایل داریم که رسوم و جشن‌های خودمان را زنده نگه داریم. در نگاه اول شاید این کار نوعی عقبگرد باشد، اما نگران نباشید. خیلی‌ از انسان‌های مدرن روز عشق ایرانی را جشن می‌گیرند و به یار و نگار خود هدیه می‌دهند.

ایده‌هایی برای جشن سپندارمذگان

اما چه‌طور می‌توانیم روز سپندارمذگان را جشن بگیریم؟ بسیار ساده است. اول از همه باید تصمیم بگیریم که می‌خواهیم یک جشن دو نفره و رمانتیک داشته باشیم یا یک مهمانی بزرگ‌تر.
برای داشتن یک جشن سپندارمذگان دو نفره شاید بد نباشد که با شریک زندگی خود به یک رستوران بروید و در آن‌جا در مورد چیزهایی که از هم یاد گرفته‌اید صحبت کنید. این روز مهم فرصت خوبی برای بستن پیمانی دوباره است. همین‌طور می‌توانید به هم یادآوری کنید که از چه سختی‌هایی با هم عبور کرده‌اید و چه راه درازی در پیش دارید.
حتی شاید بتوانید در خانه با هم آشپزی کنید و یک فیلم در مورد عاشقان اسطوره‌‌ای ببینید. برای جشن بزرگ‌تر و در کنار دوستان و عزیزانتان می‌توانید یک شام که خودتان پخته‌اید ترتیب داده و به میهمانان خود یک شاخه گل یا هدیه کوچک بدهید.
در مورد هدیه مناسب برای تبریک سپندارمذگان هم باید و نبایدی وجود ندارد. بهتر است ببینید که شریک زندگی و عشق شما با چه چیزی خوشحال‌تر می‌شود. این مهم است که به او یادآوری کنید چقدر برایتان عزیز و محترم است.

در آخر

باید بگوییم هیچ فرقی نمی‌کند که شما تصمیم بگیرید در روز ولنتاین یا ۱۴ فوریه عشق خود را جشن بگیرید یا روز سپندارمذگان. تنها کافی است یک روز در سال را به شریک زندگی خود و عشقی که به او دارید اختصاص دهید. حتی شاید بهتر باشد هر دو روز را جشن بگیرید و احترام خود به معشوق‌تان را نشان دهید.