پنجم اسفند سپندارمذگان است؛ روز زن، زمین و عشق. این جشن ریشه در آیین زرتشت دارد و به دوران اولین امپراطوری ایران یعنی هخامنشیان برمی‌گردد. با وجود همه چرخش‌های تاریخی این سرزمین، همچنان این روز پیش‌آمد خوبی برای به یاد آوردن است. رویدادی‌ست که به زنانمان بیشتر فکر کنیم و بدانیم که چطور مثل زمین همه چیز را دوست دارد؛ زیبا و زشت، سخت و آسان، سیاه و سفید.
علت نام‌گذاری سپندارمذگان
سلسله‌های ایران باستان، علاوه بر دوازده ماه سال، برای روزها نیز نام مخصوص انتخاب می‌کردند. زمانی که نام روز و ماه یکسان بود، جشن ویژه‌ای برگزار می‌شد. پنجمین روز هر ماه «سپندارمذ» یا «اسپند» نام داشت، همان اسفندی که اکنون نام دوازدهمین ماه است. این نام در فرهنگ لغت ایرانیان باستان به معنای زمین، مقدس و فروتن است. مقدس بودن و فروتنی که دو ویژگی مشترک زنان و زمین شناخته می‌شود. پس اسفندگان روز عشق نام‌گذاری شده است.
تقویم ایران باستان روزهای کبیسه نداشت به همین خاطر با تقویم فعلی ایران مطابقت کامل ندارد. پس اسفندگان (سپندارمذگان) اصلی روز پنجم اسفند برابر با ۲۳ بهمن بوده، اما به نظر برخی از محققان در روزهای هفدهم یا بیست‌ونهم بهمن قرار دارد. جالب این است که این روز تنها ۳ روز پس از ولنتاین در ۲۹ بهمن ماه در تقویم ایرانی ثبت شده است. پایان بهمن در ایران و جهان عشق تکثیر می‌شود.
چرا روز زن، روز عشق است؟
همانطور که ابوریحان بیرونی در کتاب «آثار الباقیه» خود آورده است، ایرانیان باستان این روز را روز بزرگداشت زن و زمین می‌دانستند. زمین در زبان فارسی نماد عشق است؛ چراکه ایرانیان عقیده داشتند که زمین همه را متواضعانه دوست دارد، به زیبایی و زشتی مردم اهمیت نمی‌دهد و مانند یک مادر از همه محافظت می‌کند. فرهنگ ایرانی باستان هم سپندارمذ یا زمین را نماد مادر می‌داند و سپندارمذگان جشن عشق و زمین است.
موجوداتی وجود دارند که همه ما آن‌ها را ناخوشایند و گاه نفرت‌انگیز می‌دانیم، اما ایرانیان عقیده داشتند که زمین شبیه ما نیست. او همه موجودات را در آغوش می‌گیرد و آن‌ها را یکسان دوست دارد. مثل مادری که همه بچه‌هایش را به یک اندازه دوست دارد، حتی اگر آن‌ها بی‌نقص نباشند. بر همین اساس در فرهنگ باستانی ما نیز نماد مادر با زمین (سپندارمذ) یکسان پنداشته می‌شود.
زنان بر تخت پادشاهی
چه هدیه‌ای به عزیزترین‌ها می‌توان داد؟ در جامعه مصرف‌گرا و کاپیتالیستیِ امروز قاعدتا گران‌ترین کالاها به خاطرتان می‌آید. طلا، وسایل الکترونیک پرچم‌دار، لباس‌هایی از برندهای گران‌قیمت. اگر از یک مادر بپرسید که به فرزندش چه هدیه می‌دهد احتمالا پاسخ ساده است: «قلبم». مهم‌ترین هدیه به هر فردی احتمالا همین بخشی از وجود ماست. زمان و روح شما بخشی از وجود شماست. پس قطعا بهترین هدیه است. در ایران باستان هم افراد در سپندارمذگان احترام و اولویت را به زنان هدیه می‌دادند.
چنان که در تاریخ آمده است در این روز زنان و دختران بر تخت می‌نشستند و مردان و پسران باید از آنان اطاعت می‌کردند و برایشان هدیه می‌آوردند. به این ترتیب به مردان یادآوری می‌شد که زنان را قابل ستایش و قابل احترامند.
امپراتوری مرد سالار؛ زنان قدرتمند
آنطور که تاریخ گویاست امپراتوری هخامنشی از الگوی مردسالارانه پیروی می‌کرده، اما در آن چارچوب، زنان بیش از هر تمدن باستانی دیگری -به جز تمدن مصر- از حقوق و مسئولیت برخوردار بودند. در زمان هخامنشیان زنان نیز مانند مردان با طبقه اجتماعی و رتبه آن طبقه تعریف می‌شدند.
زنان در این دوره از حقوق معمول انسانی بهره‌مند بودند و به عنوان مثال یک زن می‌توانسه زمین داشته باشد، تجارت کند، دستمزد برابر با مردان دریافت کند، آزادانه و به تنهایی سفر کند. در این زمان حتی زنان سلطنتی، جلسات شورایی درباره سیاست‌گذارهای کشور برگزار می‌کردند.
لوحی که از زمان داریوش اول به جا مانده، اطلاعاتی درباره هزینه‌ها و جیره‌های مربوط به سفرهای کاری و تفریحی زنان جنگجو، سلطنتی، تاجر را نشان می‌دهد. اسنادی زیادی از جمله لوح‌های استحکامات، متون خزانه و سفرنامه‌های یافت شده در تخت جمشید استقلال زنان و فعالیت‌های آنان را اثبات می‌کند.
محققان تاریخی اما معتقدند اسناد بیشتری درباره‌ی زنان و جایگاه آن‌ها در ایران باستان وجود دارد که در زمان حمله اسکندر مقدونی در سال ۳۳۰ قبل از میلاد و به آتش کشیده شدن شهر از بین رفته است.
در نهایت
در نهایت مهم نیست که کجا زندگی می‌کنید یا به چه آیینی اعتقاد دارید. مهم نیست رویداد ولنتاین باشد یا سپندارمذگان. مهم‌ترین نکته دوستان داشتن و دوست داشته‌شدن است. این که یک روز بتواند به شما عشق را یادآوری کند.
