ایرانیان از دیرباز با جشن و شادمانی عجین بوده‌اند. اما بیشتر فارسی‌زبانان، نوروز را به عنوان بزرگ‌ترین و گرامی‌ترین جشن خود می‌دانند و به آن بسیار اهمیت می‌دهند. این جشن باستانی پایانی خوش و زیبا هم دارد که به سنت سیزده به در یا سیزده بدر ختم می‌شود. روز سیزدهم فروردین ماه که در تقویم ما با عنوان روز طبیعت نام‌گذاری شده، بهانه‌ای برای بهره‌مندی مردم از زیبایی‌های بهار و حضور در دامان طبیعت است تا سال جدید خود را با شادمانی بیشتری آغاز کنند. در این مقاله با تاریخچه سیزده به در و مراسم مرتبط با آن آشنا خواهید شد.
چرا این روز را سیزده به در می‌نامند؟
ایرانیان باستان دوازده روز اول سال نو را به یمن دوازده ماه سال گرامی داشته و به شادمانی می‌پرداختند. پس از آن، در سیزدهمین روز که تیر می‌نامیدند، با حضور در طبیعت رسما آیین‌های نوروزی را به پایان می‌رساندند. در این دیدگاه ایرانیان هرگز این روز را شوم یا نحس نمی‌دانستند؛ بلکه به عکس روز سیزدهم فروردین برای آن‌ها بسیار عزیز و گرامی بوده است. آن‌چه امروز تحت عنوان نحسی سیزده به در می‌شنویم به احتمال بسیار زیاد از غیرایرانیان به سنت‌های باستانی ما راه یافته است. به همین دلیل ممکن است تصور شود که واژه به سیزده به در به معنی در کردن نحسی سیزده و رهایی از آن است. در صورتی که در زبان فارسی عبارت در و دشت را زیاد می‌شنویم. پس سیزده به در می‌تواند به معنی گذراندن روز سیزدهم فروردین در دامان طبیعت باشد.
از سوی دیگر گروهی از محققان معتقدند که در باورهای باستانی ایرانیان روز سیزدهم همه ماه‌های ایرانی بد و نحس است. با این پیشینه و پشتوانه برای نحوست روز سیزدهم، ایرانیان دوره قاجار معتقد بودند که در روز سیزده فروردین احتمال دارد خانه‌های‌شان ویران شود و نیز بلاهای سال جدید در این روز تقدیر و تعیین می‌شود. به همین دلیل برای در امان ماندن از زیان‌های این روز و راندن نحسی آن، به دشت و باغ می‌رفتند و به خوش‍گذرانی می‌پرداختند.
تاریخچه سیزده به در
با توجه به این که منابع مکتوب مرتبط با سنت سیزده به در مربوط به چند قرن اخیر است، برخی از محققان این سنت ایرانی را نوظهور می‌دانند. کهن‌ترین اسناد مکتوب مربوط به این سنت نوروزی مربوط به دوران فتحعلی‌شاه قاجار است. با این حال کند‌و‌کاو در کتب باستانی به آیین‌هایی در پایان نوروز می‌رسد که به سنت سیزده به در نزدیک است. برخی از محققان معتقدند سیزده به در قدمتی حدود چهار هزار سال دارد و کتیبه‌های سومری و بابلی به جشنی در آغوش طبیعت و در پایان آیین‌های سال نو اشاره می‌کنند. البته به تدریج آیین‌های مختلفی به این سنت باستانی افزوده شد که برخی از آن‌ها مانند گره زدن سبزه و سپردن آن به آب، پرتاب ۱۳ عدد سنگ و خوردن خوراکی‌های مخصوص، داستان‌ها و روایت‌های خاص خودشان را دارند.
دلایل مختلفی برای گرامی‌داشت این روز ذکر شده که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، آغاز نیم‌سال زراعی است. از سوی دیگر، روز سیزدهم فروردین اولین تیر یا “تِشتَر روز” سال است. مردم در این روز از خدای تیر یا تشتر که در اوستا به عنوان ایزد باران است، درخواست بارش باران می‌کردند تا در سال جدید بر دیو خشکسالی یا اَپوش پیروز شود. سپس در دامان طبیعت به شادی و پایکوبی می‌پرداختند. رسم بر این است که در روز سیزده به در، مردم سفره هفت سین خود را جمع کنند و با هر آن‌چه از خوردنی‌های نوروزی مثل آجیل، شیرینی و تنقلات که در خانه باقی مانده است، به دشت و طبیعت می‌روند و تا عصر این روز به شادمانی می‌پردازند.
سنت‌های سیزده به در
اقوام مختلف ایرانی به شکل‌های گوناگون این روز را گرامی می‌دارند. اما برخی از سنت‌های روز سیزده به در میان آن‌ها عمومیت داشته و در بیشتر فرهنگ‌ها اجرا می‌شود؛ از جمله:
گره زدن سبزه و سپردن آن به آب
ایرانیان با سبز کردن سبزه به استقبال سال نو می‌روند. آن‌ها جوانه‌هایی از دانه‌های مختلف غلات یا حبوبات مثل گندم، عدس، جو و… را سبز می‌کنند و به عنوان نماد برکت در سفره‌های هفت‌سین خود قرار می‌دهند. سپس این سبزه را در روز سیزده به در به نیت‌های مختلف به ویژه ازدواج و شروع زندگی مشترک گره می‌زنند و آن را به آب می‌سپارند. مردم باور دارند که با باز شدن این گره‌ها، نیت آن‌ها برآورده می‌شود یا مشکلات‌شان حل خواهد شد.
حضور در طبیعت
بسیاری از مردم ترجیح می‌دهند این روز را با دوستان و بستگان خود در دشت و طبیعت یا در باغ‌ها و پارک‌های شهری بگذارنند و از محیط خانه دور باشند. گاهی آن‌ها از چند روز قبل برای برگزاری این روز در طبیعت برنامه‌ریزی می‌کنند و در گروه‌های بسیار بزرگ دور هم جمع می‌شوند. بازی‌های محلی مانند چوب‌بازی، هفت سنگ و… در این روز مردمی را که به طبیعت پناه برده‌اند سرگرم می‌کند. البته باید به لزوم حفظ طبیعت و جلوگیری از آسیب‌های زیست‌محیطی در این روز بیشتر توجه کنیم. توصیه می‌شود در مراسم سیزده به در از روشن‌کردن آتش در جنگل‌ها و باغ‌ها خودداری کرده و به گل‌ها، گیاهان و درختان اطراف خود آسیب وارد نکنیم.
دروغ سیزده
سیزدهم فروردین مصادف با اول آوریل است. مردم در بسیاری از کشورها این روز را با گفتن شوخی‌ها و دروغ‌های مختلف می‌گذرانند. به نظر می‌رسد دروغ سیزده به دلیل هم‌زمانی با این روز در میان ایرانیان رواج یافته باشد و جایی در میان سنت‌های باستانی این روز ندارد.
خوردن خوراکی‌های محبوب سیزده به در
خوردن آش رشته و کاهو و سکنجبین از جمله محبوب‌ترین سنت‌های خوراکی این روز است. سکنجبین نوعی نوشیدنی است که از عسل و سرکه تهیه می‌شود و ترکیب آن با کاهو برای هوای نسبتا گرم و بهاری روز سیزدهم فروردین بسیار دلچسب است.
بازی‌های سیزده به در
سیزده به در روزی است که مردم سعی می‌کنند آن را در کنار دوستان و آشنایان خودشان بگذرانند. از سنت‌های این روز می‌توان به سبزه گره زدن تا تهیه غذا در طبیعت اشاره کرد. حال در این شرایط معمولاً بچه‌ها و افراد جوان هر خانواده خود را با انجام بازی‌ها مختلف سرگرم می‌کنند.
بازی فریزبی
برای انجام بازی فریزبی شما به حداقل دو تیم دونفره و حداکثر 7 نفره نیاز دارید. طبق اصول این بازی، یک زمین را انتخاب کنید. سپس ابتدا و انتهای آن زمین را تعیین و محدوده‌های گل‌ها نیز تعریف کنید. نکته مهم بازی اینجاست که در بازی فریزبی نباید بیشتر از 10 ثانیه توپ دست کسی باشد. آن فردی که فریزبی دست اوست باید بدون آن اینکه حرکتی کند فریزبی (توپ) را پاس دهد تا هم‌تیم‌هایش آن را به محدوده گل برسانند.
بازی پانتومیم
کمتر کسی را می‌توان پیدا کرد که پانتومیم را نشناخته و آن را بازی نکرده باشد. پانتومیم یک بازی مفرحی است که در بین اعضای خانواده و دورهمی‌های دوستانه معمولاً برگزار می‌شود. در این بازی شرکت‌کننده‌ها به دو تیم مختلف تقسیم می‌شوند. در هر نوبت یک نفر از هر تیم بلند شده و در مقابل اعضای تیمش می‌ایستد. حال او باید با ادا بازی و انجام نمایش کلمه‌ای را به آن‌ها منتقل کند. هم‌تیمی‌ها هم باید از روی حرکات او، کلمه یا جمله موردنظر را حدس بزنند. هر تیمی که کلمات بیشتری حدس بزند برنده است. بازی پانتومیم معمولاً در ابتدا فضای شاد و پر از خنده و شوخی دارد؛ اما در انتهای بازی به‌خاطر کل‌کل و حس برنده‌شدن بسیار جدی می‌شود.
بازی وسطی
وسطی بازی است که اکثر ما در دوران کودکی بارهاوبارها آن را انجام داده‌ایم. یک بازی بسیار ساده که فقط به یک توپ و چند نفر نیاز دارد. بهتر است در محیطی باز و ترجیحاً بدون حضور افراد بازی کنید؛ زیرا قانون وسطی این است. یک نفر در وسط به ایستاده و بقیه دورش به‌صورت دایره‌ای می‌ایستند. سپس آن فرد باید توپ را با افراد دیگر بزند. آن افراد هم باید مدام جابه‌جا شده تا توپ به آن‌ها اصابت نکند. شکل دیگر این بازی هم به این صورت است که افرادی که نباید توپ به آن‌ها برخورد کند در وسط زمین جمع می‌شوند. گروه دیگر نیز در دو سمت آن‌ها قرار دارند.
نتیجه‌گیری
ایرانیان در طول قرن‌ها مردمانی شاد با آئین‌هایی ارزشمند و دوست‌داشتنی بوده‌اند. یکی از این سنت‌های باستانی که به عنوان حسن‌ختام جشن‌های نوروزی شناخته می‌شود، سیزده به در است. ایرانیان در این روز با حضور در طبیعت سرسبز بهاری از لذت دور هم بودن و شادمانی دسته‌جمعی بهره‌مند شده و خود را برای شروع سالی پربار و خوب آماده می‌کنند. به نظر شما چگونه می‌توانیم این سنت زیبای باستانی را بدون آسیب زدن به طبیعت و با حفظ نکات بهداشتی و زیست‌محیطی پشت سر بگذاریم؟
سوالات متداول
در سیزدهمین روز نوروز چه می‌گذرد؟
مردم ایران در روز سیزدهم فروردین و پس از دوازده روز جشن و شادمانی نوروزی، به دامان طبیعت می‌روند. آن‌ها این روز را در فضای باز در کنار خانواده و دوستان خود به تفریح و بازی گذرانده و تعطیلات نوروزی را به پایان می‌رسانند.
سیزده به در چگونه شروع شد؟
در ایران باستان، ایرانیان بعد از جشن گرفتن نوروز، در سیزدهمین روز فروردین که آغاز یک نیم‌سال کشاورزی بود، برای عبادت به مزارع، دشت‌ها یا حاشیه رودخانه‌ها می‌رفتند. آن‌ها در این روز به شادی می‌پرداختند و با خوشحالی از ایزد باران طلب سال پرآب و پرثمر می‌کردند.
خوراکی‌های سیزده به در کدامند؟
ایرانیان در این روز باقی‌مانده خوراکی‌های جشن‌های نوروزی را به دامان طبیعت می‌برند و در کنار خانواده و دوستان به صرف غذا و تنقلات می‌پردازند. خوردن آش رشته، کاهو و سکنجبین و… از سنت‌های خوراکی این روز است.
