کلسیم از جمله مواد معدنی مورد نیاز بدن انسان است که احتمالا نام آن را زیاد شنیده‌اید. خوب است بدانید که این ماده به عنوان فراوان‌ترین ماده معدنی در بدن انسان شناخته می‌شود. معمولا با شنیدن نام کلسیم به یاد سلامت استخوان‌ها می‌افتیم؛ اما این ماده معدنی مهم علاوه بر استخوان‌ها، در سلامت قلب، ماهیچه‌ها و حتی سیستم عصبی بدن ما هم نقش حیاتی دارد. پس کمبود کلسیم در بدن می‌تواند مشکلات اساسی به دنبال داشته باشد. کمبود کلسیم یک عارضه نسبتا شایع با تشخیص دشوار است. سطح بسیار پایین کلسیم در خون، هیپوکلسمی (Hypocalcemia) نامیده می‌شود و بسته به شدت آن می‌تواند علائم مختلفی در بدن انسان ایجاد کند. در این مقاله با مهم‌ترین علائم کمبود کلسیم آشنا خواهید شد.
کمبود کلسیم به چه معنا است؟
تمام سلول‌های بدن انسان برای عملکرد مناسب به کلسیم نیاز دارند. با این حال تنها بخش بسیار کمی از کلسیم موجود در بدن، در خون وجود دارد و بیشترین میزان این ماده در دندان‌ها و استخوان‌ها ذخیره می‌شود. وقتی کلسیم کافی دریافت نکنید، خطر ابتلا به اختلالاتی مانند پوکی استخوان، استئوپنی و هیپوکلسمی افزایش می‌یابد. کودکانی هم که به کمبود کلسیم مبتلا شوند، احتمالا با رشد ناکافی و کوتاهی قد در بزرگسالی مواجه خواهند شد. کلسیم را می‌توان از طریق تغذیه روزانه یا مصرف مکمل‌های خوراکی دریافت کرد.
محدوده طبیعی سطح کلسیم در بزرگسالان حدود ۸.۵ تا ۱۰.۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است. این مقادیر می‌تواند از آزمایشگاهی به آزمایشگاه دیگر کمی متفاوت باشد. هیپوکلسمی به میزان کلسیم کمتر از ۸.۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر گفته می‌شود. اگر این عدد به زیر ۷ برسد، هیپوکلسمی شدید در نظر گرفته می‌شود. اگرچه آزمایش خون بهترین راه برای تشخیص کمبود کلسیم است، اما این عارضه خود را با بروز علائمی هم در بدن نشان می‌دهد. در ادامه به برخی از علائم که می‌توانند نشان‌دهنده کمبود کلسیم در بدن باشند اشاره می‌کنیم.
عوامل کمبود کلسیم در بدن
کلسیم یک ماده معدنی مهم و حیاتی برای بدن است. بدن از کلسیم برای ساختن استخوان‌ها و دندان‌های محکم استفاده می‌کند. به همین خاطر بیماری هیپوکلسمی یا کمبود کلسیم می‌تواند مشکلات بسیار جدی برای انسان به وجود بیاورد. کمبود کلسیم می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. یکی از دلایل شایع و اصلی آن که تقریباً در همه انسان‌ها رخ می‌دهد بالا رفتن سن است. تمام افرادی که سنشان از 50 سال عبور می‌کند در خطر این بیماری هستند. حال دلایل دیگری نیز برای این بیماری وجود دارد مانند:
- برخی عوامل و تغییرات ژنتیکی
- تغییرات هورمونی، به‌خصوص در بانوان
- مصرف داروهایی که درصد جذب کلسیم در بدن را کاهش می‌دهند
- عدم مصرف مواد دارای کلسیم در یک بازه طولانی، به‌خصوص در کودکان
کودکی دوره‌ای حساس در انسان است که عدم توجه به تغذیه و سلامت فرد، می‌تواند در آینده عواقب بدی داشته باشد. کودکانی که در سن رشد هستند و کلسیم کافی دریافت نمی‌کنند، در بزرگسالی شاهد اتفاقات جبران‌ناپذیری خواهند بود. یکی از آن‌ها عدم رشد قدی نسبت به بقیه هم سن سالانشان است.
یکی دیگر از عوامل کمبود کلسیم در بدن، کاری تیروئید است که در علم پزشکی به آن اختلال هورمونی هیپوپاراتیروئیدیسم می‌گویند. زمانی که فرد بیمار به این عارضه دچار می‌شود به‌اندازه کافی هورمون‌هایی را که سطح کلسیم خون را کنترل کنند، در بدن تولید نمی‌شود. یکی از دلایل این اختلال را می‌توان به سوءتغذیه نسبت داد. سو تغذیه زمانی اتفاق میفتد که بدن مواد مغذی لازم را دریافت نمی‌کند. برخی از دلایل بروز بیماری هیپوکلسمی شامل موارد زیر است.
- نارسایی کلیه
- استفاده برخی از داروهای شیمی‌درمانی
- شوک سپتیک
- پانکراتیک
- انتقال خون با حجم بسیار زیاد
توجه داشته باشید که علائم کمبود کلسیم در کوتاه‌مدت خودش را نشان نمی‌دهند. به این خاطر که بدن در صورت عدم جذب آن، کلسیم موردنیاز خودش را از سطح استخوان‌ها تأمین می‌کند. به همین خاطر است که یکی از علائم کمبود کلسیم پوکی‌استخوان در بدن نام دارد.
مهم‌ترین علائم کمبود کلسیم
کمبود کلسیم در مراحل اولیه و بسیار خفیف احتمالا نشانه خاصی ندارد، اما در صورت عدم درمان ممکن است خطرناک و تهدید‌کننده زندگی باشد. تجربه علائم زیر معمولا نشانه‌ای از این اختلال است و نیاز به رسیدگی و درمان مناسب تحت نظر پزشک دارد.
خستگی
کمبود کلسیم یکی از عوامل ایجاد خستگی در افراد است. از آن‌جا که رشته‌های عضلانی و اعصاب به کلسیم نیاز دارند، کاهش این ماده در سلول‌ها باعث ایجاد خستگی می‌شود که در نهایت، ضعف و خستگی مزمن را در پی خواهد داشت.
بی‌حسی و گزگز اندام‌ها
یکی دیگر از علائم کمبود کلسیم، احساس سوزن سوزن شدن و گزگز در اندام‌های مختلف بدن به‌ویژه دست‌ها و پاها است. کمبود شدید کلسیم گاهی منجر به ایجاد بی‌حسی در اندام‌ها می‌شود. هر سلول عصبی بدن به کلسیم نیاز دارد تا بتواند به درستی عمل کند. وقتی میزان کلسیم خیلی کم باشد، سلول‌های عصبی برای ثبت احساسات و ارسال سیگنال‌ها با اختلال مواجه می‌شوند و چنین مشکلاتی را ایجاد می‌کنند.
گرفتگی و اسپاسم عضلانی
یکی از بارزترین نشانه‌های کمبود کلسیم گرفتگی و اسپاسم عضلانی است. وجود کلسیم در بدن به انقباض و شل‌شدن عضلات کمک می‌کند. عضلات بدون کلسیم نمی‌توانند ساختار و توان طبیعی خود را حفظ کنند و این وضعیت منجر به درد، گرفتگی عضلات، اسپاسم و ضعف عضلانی می‌شود.
تشنج
سطح مناسب کلسیم در بدن به انقباض عضلات کمک می‌کند. از سوی دیگر، سلول‌های عصبی مغز هم برای آزادسازی انتقال‌دهنده‌های عصبی به مقدار کافی از آن نیاز دارند. در نتیجه کمبود کلسیم می‌تواند سلول‌های مغز را بیش از حد تحریک کرده و باعث ایجاد تشنج در افراد مبتلا به هیپوکلسمی شود.
گیجی و ضعف حافظه
گیجی، سردرگمی و کاهش سطح حافظه از دیگر علائم کمبود کلسیم در بدن هستند. پیشتر گفتیم که سلول‌های عصبی و مغز انسان به کلسیم وابسته هستند و بدون مقدار مطلوبی از آن، عملکرد این بخش‌های بدن دچار اختلال خواهد شد. ورود کلسیم به سلول‌های عصبی باعث تحریک انتشار انتقال‌دهنده‌های عصبی می‌شود.؛ در نتیجه، کمبود این ماده می‌تواند عملکرد شناختی را به مقدار قابل توجهی مختل کند.
ضربان قلب غیر‌طبیعی
ضربان قلب نامنظم یکی از علائم کمبود کلسیم یا هیپوکلسمی است که در صورت تشدید شدن، می‌تواند تهدید‌کننده زندگی باشد. چنین ناهنجاری‌هایی معمولا توسط دستگاه الکتروکاردیوگرام ثبت می‌شوند. با توجه به این که قلب یک ماهیچه است، پس جای تعجب نیست که کمبود کلسیم در عملکرد طبیعی قلب اختلال ایجاد کند. اگر سلول‌های قلب به اندازه کافی کلسیم دریافت نکنند، آن‌طور که باید کار نخواهند کرد. این مسئله می‌تواند با اختلال در ریتم طبیعی ضربان قلب، باعث اسپاسم عضله قلب شده یا حتی شریان‌ها را باریک‌تر کند. هر یک از این اختلالات ممکن است به سلامت قلب آسیب بزند و زندگی فرد را تهدید کند.
راشیتیسم
کمبود کلسیم همراه با کمبود ویتامین D می‌تواند باعث بروز بیماری راشیتیسم در کودکان شود. کمبود کلسیم از معدنی شدن و تقویت مناسب استخوان‌ها که برای رشد کودکان بسیار ضروری است جلوگیری می‌کند. در نتیجه استخوان‌ها نرم و ضعیف شده و در مواردی ممکن است تغییر شکل دهند. این بیماری در کشورهای توسعه یافته به ندرت مشاهده می‌شود.
خشکی پوست و مو و شکنندگی ناخن‌ها
پوست انسان به دلایل مختلفی دچار خشکی می‌شود که کمبود کلسیم یکی از آن‌ها است. از جمله نقش‌های کلسیم در بدن که کمتر به آن پرداخته شده، اثربخشی در سلامت پوست و مو است. کلسیم با تنظیم PH پوست از سلامت آن حفاظت کرده و مانع از دست رفتن بیش از حد رطوبت پوست می‌شود. وقتی سطح کلسیم بدن خیلی کم شود، پوست بخش زیادی از رطوبت خود را از دست داده و با افزایش خشکی، ظاهر سالم و شاداب خود را از دست خواهد داد. همچنین شکننده شدن ناخن‌ها هم از شایع‌ترین علائم کمبود کلسیم است.
سندرم پیش از قاعدگی (PMS)
سندرم پیش از قاعدگی از جمله اختلالات شایع در زنان است که علل بروز آن در افراد مختلف متفاوت است. بر اساس یک بررسی بزرگ در این زمینه، سطوح پایین ویتامین دی و کلسیم می‌تواند باعث ایجاد سندرم پیش از قاعدگی شده یا به تشدید علائم آن کمک کند. در چنین مواردی، مصرف مناسب ویتامین دی و کلسیم در کاهش علائم سندرم پیش از قاعدگی نقش داشته و حتی می‌تواند این مشکل را برطرف کند.
استئوپنی و پوکی استخوان
پوکی استخوان یا استخوان‌های شکننده به عنوان جدی‌ترین عارضه کمبود کلسیم شناخته می‌شود. استئوپنی هم شکل خفیف‌تری از پوکی استخوان است که جزو شایع‌ترین علائم کمبود کلسیم در نظر گرفته می‌شود. هنگامی که سطح کلسیم در خون کاهش یابد، بدن مجبور می‌شود برای جبران این کمبود مقدار بیشتری از آن را از استخوان‌ها آزاد کند. با گذشت زمان، کمبود کلسیم به ضعف شدید استخوان‌ها، شکنندگی بیشتر آن‌ها و افزایش احتمال شکستگی دست، پا و… منجر می‌شود.
بیماری‌های دهان و دندان
کلسیم به تقویت و استحکام دندان‌ها کمک می‌کند. با گذشت زمان و مصرف غذاها، نوشیدنی‌ها و فعالیت باکتری‌ها در دهان، سلامت دندان‌ها تحت تاثیر قرار گرفته و استحکام دندان‌ها کم می‌شود. در نتیجه وجود میزان کافی کلسیم در بدن برای جلوگیری از بروز آسیب‌های دندانی و پیشگیری از بیماری‌های دهان، دندان و لثه ضروری است.
علائم کمبود کلسیم در زنان
مشکلات پوستی
معمولاً علائم کمبود کلسیم در زنان، با خشک شدن پوست و شکننده شدن ناخن ها رخ می دهد. زمانی که مقدار لازم کلسیم بدن پایین بیاید، پوست بدن کدر و خشک به نظر می‌رسد. همچنین ممکن است پوست بدن نیز دچار خارش شده و از این نظر فرد را آزار دهد.
ضربان قلب نامنظم
یکی از دلایلی که باعث می‌شود فرد ضربان قلب منظمی داشته باشد، دارا بودن مقدار مشخصی از کلسیم خون است. کاهش سطح کلسیم بدن باعث دپلارزیون سلول‌های قلبی می شود؛ اگر این شرایط ادامه‌دار شود باعث آسیب رسیدن و تهدید جدی بدن می‌شود.
افسردگی
آیا تا به حال شنیده‌اید که می‌گویند افرادی که در کشورهایی که آفتاب کمتر وجود دارد افسرده هستند؟ دلیل آن این است که نور خورشید دارای مقدار زیادی ویتامین دی و کلسیم است. طبق تحقیقات پزشکان کمبود بیش از حد کلسیم در بدن بانوان باعث بروز افسردگی در آن ها می‌شود.
اختلالات هورمونی
جذب کلسیم در تمام سنین در بانوان امری الزامی است؛ اما با این حال بانوان میان سال باید میزان جذب کلسیم روزانه خود را افزایش دهند. جذب میزان کافی کلسیم در بانوانی که به سن یائسگی نزدیک می‌شوند، اهمیت فراوانی در سلامتی آن‌ها دارد تا کمتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار گیرند. کمبود کلسیم در حین یائسگی باعث می‌شود استخوان‌های بانوان زودتر تراکم خود را از دست دهند و آسیب پذیر تر شوند. همچنین اختلال هورمونی کم کاری پاراتیروئید می‌تواند به کمبود کلسیم منجر شود. بانوانی که به این عارضه مبتلا هستند، به اندازه کافی هورمون پاراتیروئید تولید نمی‌کنند که میزان کلسیم موجود در خون را کنترل کند.
نتیجه‌گیری
کمبود کلسیم از جمله بیماری‌های نسبتا شایعی است که می‌تواند در صورت عدم درمان، سلامتی انسان را تهدید کند. اگر سطح کلسیم بدن کم باشد، فرد ممکن است علائمی را تجربه کند که تا حالا نداشته است. بسته به میزان و شدت کمبود کلسیم که به عنوان بیماری هیپوکلسمی شناخته می‌شود، علائم مختلفی در بدن ایجاد خواهد شد. گرفتگی عضلات و خستگی از شایع‌ترین علائم آن هستند. این عارضه در برخی افراد منجر به ایجاد بی‌حسی در اندام‌ها، سوزن سوزن شدن یا ضربان قلب نامنظم هم می‌شود. کمبود کلسیم در درازمدت باعث تضعیف دندان‌ها و استخوان‌ها خواهد شد. پس در صورت مواجه شدن با علائم کمبود کلسیم که در این مقاله با آن‌ها آشنا شدید، بهتر است با یک پزشک مشورت کنید و در صورت لزوم، آزمایش‌های توصیه شده را انجام دهید تا اقدامات درمانی مناسب انجام شود.
سوالات متداول
اگر سطح کلسیم در بدن کم باشد چه اتفاقی می‌افتد؟
کاهش خفیف سطح کلسیم خون در بیشتر موارد هیچ علائمی ایجاد نمی‌کند. اما تداوم این وضعیت در درازمدت می‌تواند به مشکلاتی مثل خشک و پوسته پوسته شدن پوست بدن، شکنندگی ناخن‌ها، گرفتگی عضلات، زبر و خشک شدن موها، احساس خستگی، نامنظم شدن ضربان قلب و… منجر شود.
چگونه می‌توان سطح کلسیم بدن را افزایش داد؟
محصولات لبنی مثل شیر، ماست، پنیر و نوشیدنی‌های غنی شده با کلسیم مثل شیر بادام و شیر سویا بهترین منابع کلسیم هستند. این ماده معدنی همچنین در سبزیجات دارای رنگ سبز تیره، نخود و لوبیای خشک، ماهی‌های استخوانی و غلات غنی شده با کلسیم هم یافت می‌شود.
شایع‌ترین علل کمبود کلسیم کدامند؟
کمبود ویتامین دی می‌تواند جذب کلسیم را در بدن کاهش دهد. از سایر علل کمبود کلسیم می‌توان به نارسایی کلیه، سوء تغذیه شدید، سوختگی، بیماری‌های مزمن، پانکراتیت، شوک سپتیک و مصرف برخی از داروها مثل کورتیکواستروئیدها و… اشاره کرد.
