داستان‌های چای از مزرعه تا خانه

۱ لیوان چای داغ روی میز میان دستانمان قرار گرفته است و بخاری که از آن بلند می‌شود صورتمان را گرم می‌کند. یک قلپ چایی می‌نوشیم و خاطراتمان را مرور می‌کنیم. به تیرگی چای خیره می‌شویم و به فکر فرو می‌رویم که چای، این نوشیدنیِ معجزه‌آسا از کجا آمده است؟ از چه چیزی پدید آمده است؟

چای این معجون تیره و داغ با بوی عطر برگ سبز و دم کشیده بر آتش اجاق را که در لحظات زندگی روزمره‌مان جایگاهی ویژه دارد را نظاره می‌کنیم و به پاسخ سوالاتمان می‌‌اندیشیم.

چای چیست؟

چای یک نوشیدنی معطر و تیره‌رنگ است که در واقع برگ‌های بوته چای است و طی فرایندی به مرحله استفاده می‌رسند. برگ‌های چای در آب به دمای جوش رسیده دم می‌کشند و رنگ تیره ولی زیبایی به آب می‌دهند و در نهایت معجون چای را برای نوشیدن بوجود می‌‌آید، نوشیدنی‌ایی که آرام‌بخش و مونس لحظات روزمره ما می‌شود.

چای، گیاهی سبز و بومی است که در آسیای شرقی در کشور چین رشد می‌کند و در گویش چینی جنوبی «چای» و در گویش چینی شمالی «تِی» خوانده می‌شود که هر دو این واژه‌ها ترکیبی از «چینی ، اِ» هستند.

بشنویم قصه طولانی این برگ‌های سیاه و خشک را تا زمانی‌که به نوشیدنی به نام چای بدل گردند.

قصه «کاملیا سیننسیس»

«کاملیا سیننسیس» درختی همواره سبز است که معمولا در طبیعت گرمسیر و مرطوب به حال وحشی رشد می‌کند. کاملیا درختی کوچک است که برگ‌های سبز و دندانه‌دندانه دارد و گل‌های سفید و معطر، زینت بخش سبزی برگ‌های درخت است. هر سال برگ‌های این گیاه را می‌چینند و طی فرایندی آن‌ها را خشک می‌کنند و برگ‌های چای سیاه آماده می‌شوند برای رفتن به خانه‌هایی که آدم‌های آن خانه را دور هم جمع کنند و از خاطراتشان بشنوند و گاهی هم شاید در تنهایی یک نویسنده یا شاعر در یک لیوان روی میز آرام گیرند و نوشیده شوند.

از چیدن تا چشیدن

چشممان که به مزارع گسترده و سبز چای می‌افتد خیال تازه در ما شکل می‌گیرد و می‌شود یک لیوان چای داغ سیاه. سفرمان را آغاز می‌کنیم تا ببینیم که چگونه برگ سبزمان به یک لیوان چای سیاه تبدیل می‌شود. داستان سفری که کاملیا طی می‌کند تا به چای نوشیدنی برسد را با هم بخوانیم.

۱- برگ‌های سبز چای را می‌چینیم

در ابتدا برگ‌های چای را که به شکل دو برگ سبزی که یک ساقه دارند و یک گل سفید کوچک در میانه آن دو است، می‌چینند.

۲- رطوبت‌‌ها را از برگ‌ها می‌زداییم

در این مرحله باید رطوبت برگ‌های تازه را تا اندازه‌ایی بگیرند که در روش سنتی آن‌ها را بر سطح توری‌مانندی پهن می‌کنند تا به صورت طبیعی رطوبتشان گرفته شود. در روش مدرن برگ‌ها در محفظه‌هایی که با تور سیمی دور تا دور آن‌ را گرفته است قرار می‌گیرند و با بادهای دستگاه‌های تهویه رطوبشان کم می‌شود در این روش زمان کمتری طول می‌کشد تا برگ‌ها نمشان کشیده شود.

۳-برگ‌ها را می‌غلطانیم

در این مرحله برگ‌های سبزرنگ پیچ و تاب می‌خورند و موادی که باعث تخمیر چای می‌شوند آزاد می‌شوند که همه این‌ها با هم، حاصلش چایی خوش‌عطر و خوش‌طعم می‌شود که به دو روش انجام می‌شود:

• روش اورتودوکس: در این روش با غلتک، برگ‌ها را فشار می‌دهند تا مایع سلولی آن‌ها رها ‌شود و با اکسیژن هوا با هم درهم‌‌آمیخته ‌شوند و واکنش نشان دهند. این مرحله سه بار انجام می‌شود که هر بار ۳۰ دقیقه زمان می‌برد و در نهایت رنگ برگ‌ها به سبز تیره درمی‌آید و ریز می‌شوند.
• روش CTC: در این روش برگ‌ها در محفظه‌ایی حدود ۳۰ دقیقه می‌چرخند و بعد در ظرف استوانه‌ایی که حالت خارداری دارد قرار می‌گیرند، ساقه‌ها و برگ‌ها از هم جدا می‌شوند و قسمت‌های ضخیم‌تر برگ مورد پردازش بیشتری قرار می‌گیرند و خرد می‌شوند.

۴-نوبت تخمیر فرا رسیده

در این مرحله برگ‌های چای بر صفحه وسیعی پهن می‌شوند که در اتاقی با دمای ۴۰ درجه به مدت زمان ۲ تا ۳ ساعت می‌مانند و در این زمان ذرات آب به آرامی بر روی برگ‌ها پاشیده می‌شود. حاصل کار این مرحله برگ‌هایی قرمزگون و قهوه‌ایی‌رنگ با عطر خاص خود هستند.

۵-برگ‌ها خشک می‌شوند

در مرحله آخر تخمیر، خشک‌کن‌هایی که به صورت موازی در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند، برگ‌های قرمز‌رنگ را به بستری که صفحات فلزی قرار دارند راهی می‌کنند. برگ‌ها ۲۰ دقیقه در معرض هوای گرم ۸۰-۹۰ درجه قرار می‌گیرند و در این زمان مایع موجود در بافت برگ به سطح برگ می‌چسبد و قرمزی آن‌ها رو به سیاهی می‌رود.

۷-اینک زمان جداسازی و غربالگری است

در این مرحله پردازش به سرانجام رسیده است و تمامی برگ‌ها بر ریل‌های متحرکی قرار می‌گیرند که بر اساس اندازه‌ و کیفیت به قسمت‌های مختلف می‌روند. چای ممتاز، قلم، شکسته، باروتی، چوب و خاکْ چای راهشان از هم جدا می‌شود و می‌روند نزد آدمیانی که رنج‌هایش را به لیوان چای داغشان می‌ریزند و آهی می‌کشند و می‌نوشند تا غصه‌هایشان را تمام کنند.

بله این است رسالت یک لیوان چای!

تاریخچه کشف چایی در جهان

گاهی می‌‌گویند که چای از هزاران سال قبل بعنوان دارویی گیاهی در سرزمین‌های کهنسال مانند چین، ژاپن، هند، ایران و آمریکای لاتین مورد استفاده قرار می‌گرفته است و برخی معتقدند که سرزمین مادریِ چای، کشور چین است. از قرن ۶ میلاد به بعد نیز به‌غیر از استفاده دارویی و گاهی رنگ‌آمیزی، بعنوان نوشیدنی که برای رفع خستگی و آرامش بوده نیز بر سر میزهای چینی‌ها قرار می‌گیرد و از قرن ۱۷ ببعد گیاه کاملیا توسط افراد مختلف به سراسر جهان برده می‌شود.

افسانه‌های تاریخی پیدایش چای

گاهی واقعیت و افسانه درهم‌آمیخته می‌شوند و تاریخ جدیدی را می‌سازند. افسانه‌های زیادی در باب کشف گیاه چای سینه‌به‌سینه می‌چرخد که به چند افسانه آن اشاره می‌کنیم.

بهار است در کوهستان

می‌گویند در زمان‌های دور، درویشی در کوهستان‌های چین ساعت‌ها در حال مراقبه بوده است و بعد از مدت زمانی از شدت خستگی زیاد چشمانش بی‌اختیار بسته می‌شود و حالت خواب بر او فرود می‌آید، او برای این‌که خواب را از چشمانش برباید، پلک‌هایش را می‌کند و به کوهستان پرتاب می‌کند. پلک‌های درویش در طی زمان به زیر خاک می‌روند و بذری می‌شوند که از آن گیاه کاملیا می‌روید. چینی‌ها این گیاه را هدیه‌ایی آسمانی برای سالک مسلکان می‌دانند تا بتوانند مراقبه خود را در آرامش و بدون ذره‌ایی حالت خستگی به پایان ببرند.

برگ چای در باد

می‌گویند یکی از امپراطوران چین آب را پس از جوشاندن می‌آشامیده است. یک روز پس وزیدن باد، چند برگ چای بطور اتفاقی بر لیوان آبِ داغ امپراطور می‌افتد، او کنجکاو می‌شود و کمی تامل می‌کند، بعد می‌نوشد. آب داغ طعم و رنگی به خود گرفته بود که بسیار او را شگفت‌زده کرد و از آن پس کم‌کم نوشیدن چای در همه‌جا باب می‌شود.

لذت نوشیدن چای در تبعید

در سال‌های دور یکی از امپراطوران چین یک فرد متهم را به بیرون از شهر تبعید می‌کند. او آواره جنگل‌ می‌شود، بی‌پناه روزهای سختی را می‌گذراند. روزی از شدت خستگی و گرسنگی، برگ‌های درختی که بنظرش برگ‌های بهتر و تازه‌تری داشته است را می‌خورد. تاثیر شگفت‌انگیزی بر او می‌گذارد خستگی‌اش را برطرف می‌کند، احساس گرسنگی او را کمتر می‌کند و دوباره انرژی خود را به دست می‌آورد.

او پس از چندوقت به‌صورت ناشناس به شهر بازمی‌گردد و داستان برگ‌ را برای یک نفر بازگو می‌کند که گویا او یکی از نزدیکان امپراطور بوده است. آن شخص این ماجرا را به امپراطور می‌گوید و آن‌ها فرد متهم را فرامی‌خوانند و از او می‌خواهند تا داستان نجاتش را بازگو کند. سربازان به جنگل رفته و درخت جادویی را پیدا می‌کنند و از آن پس طبیبان در طبابت از آن استفاده می‌کنند.

دراین لحظه بیایید با هم به ایران هم سفری داشته باشیم و بخوانیم که چای این گیاه پر قصه چگونه به کشورمان راه پیدا کرد و گرمابخش محفل‌های ما شد.

ورود چایی به ایران

می‌گویند گیاهِ چایی حدود دوهزار سال است که در سرزمین ما وجود دارد، اما با توجه به روابط ایران و چین از روزگاران دورتر و با گذشتن جاده ابریشم از ایران، بنظر می‌آید که چای قدمتی بیش از این در کشورمان دارد و ورود چایی به ایران از سمت مرزهای غربی و شمال‌غربی چین بوده است. چای در ابتدا به صورت دارو مصرف می‌شده است و بعد‌ها به نوشیدنی‌ایی که جای قهوه را گرفت در جمع‌ها و محافل ایرانیان تبدیل شد. روایتی نیز است که می‌گویند کشت چای در ایران در سال ۱۳۱۴ هجری در شمال کشور آغاز شده است و یکی از افراد مشهور آن زمان به نام «محمدمیرزا کاشف‌السلطنه» گیاه چای را به ایران آورده است و با آگاهی کامل از نحوه کشت آن، در لاهیجان شروع به پرورش چای کرد.

چای دم کن خسته‌ام از تلخی نسکافه‌ها

در روزگاری که تلخی جز جدایی‌ناپذیری از زندگی ما شده است، نوشیدن چای این معجون شگفت‌انگیز شاید بتواند تنها لحظاتی کام ما را از این تلخی‌ها برهاند. وقتی دور هم جمع می‌شویم، با یکدیگر گپ می‌زنیم، از رویاهایمان با هم می‌گوییم، با نوشیدن چای تلخی‌هایمان را هم به باد می‌سپاریم.

محبوبیت چای در جهان

همان طور که در این مقاله درباره آن صحبت کردیم، چای تا قرن سوم میلادی جزو یکی از نوشیدنی‌های اصلی مردمان چین بود. ژاپن کشوری که در همسایگی چین قرار دارد، اولین کشوری نام گرفت که چای وارد آن شد. این نوشیدنی گرم در قرن هشتم در کشورهای ترکیه و هند نیز ورود پیدا کرد و تجارت می‌شد؛ اما هنوز مردمان اروپا از وجود آن بی‌اطلاع بودند.

هلند اولین کشوری بود که در قرن هفدهم، چای را به اروپا رساند. در قاره اروپا، چای انگلیسی یکی از معروف‌ترین چای‌های این قاره و حتی جهان است؛ اما با وجود ورود این نوشیدنی به اروپا، حدود یک قرن طول کشید تا به انگلستان برسد. برخی از مورخان ورود چای به انگلستان را توسط پرنسس کاترین از براگنزا نسبت می‌دهند که با چارلز دوم ازدواج کرد. با این وجود ابداع رسم چایخوری رسمی توسط آنا هفتمین دوشیزه بدفرود که در سال 1840 میلادی ابداع شد.

به مرور زمان با محبوب شدن جهانگردی و مسافرت‌های بین کشورهای مختلف، چای نیز دچار تغییراتی شد. هرچقدر که تعداد این سفرهای بیشتر می‌شد، مردمان بیشتری در جهان با آن آشنا می‌شدند و تجارت این نوشیدنی رونق زیادی می‌گرفت. با این وجود برگ‌های چای برای مسافت‌های طولانی مناسب نبودند و در کشتی خراب می‌شدند. به همین خاطر تاجران به فکر راه‌حل تازه‌ای افتادند تا از خراب شدن چای جلوگیری کنند. آن‌ها در ابتدا بسته‌بندی چای‌ها را تغییر دادند تا مقاومت بیشتری در مقابل آب‌وهوا داشته باشد. همچنین در هنگام حمل‌ونقل آسیب جدی نبینید. با توجه به تمام این اقدامات باز هم برگ‌های چای در مسیرهای طولانی سالم نمی‌ماندند. همین خاطر چای سیاه به وجود آمد.

همچنین ببینید: ترفند های دم کردن چای

جمع‌بندی

در این مقاله از مجله اسنپ اکسپرس درباره داستان‌های چای از مزرعه تا خانه صحبت کردیم. چای نوشیدنی است که قدمت طولانی در جهان دارد و به‌واسطه کشور چین در جهان گسترش یافت. چای در بسیاری از کشورها مانند ایران جزو نوشیدنی‌های اصلی مردمانشان محسوب می‌شود. به‌طوری که در بسیاری از وعده‌های غذایی و دسرها از آن استفاده می‌کنند. شما هم می‌توانید با استفاده از اپلیکیشن اسنپ اکسپرس انواع مختلف چای‌های ایرانی و خارجی را تهیه کنید. کافی اپلیکیشن اسنپ اکسپرس را از کافه‌بازار یا گوگل‌پلی دانلود کنید.

سوالات متداول

چای نوشیدن از چه زمانی در ایران رایج شد؟

فردی به نام محمدمیرزا کاشف‌السلطنه بوته گیاه چای را در سال ۱۳۱۴ وارد ایران کرد و به کشت آن اقدام کرد.

چای از چه گیاهی و در کجا بوجود آمده است؟

چای از گیاهی به نام کاملیا سیننسیس در کشور چین بوجود آمده است.

مراحل ساخت چایی چگونه است؟

چای در ۷ مرحله چیدن برگ‌ها، رطوبت‌زدایی، غلطاندن، تخمیر، خشکاندن و غربالگری تولید می‌شود.