ویتامین دی از جمله مهم‌ترین ویتامین‌های مورد نیاز بدن انسان است. وجود مقادیر کافی از این ویتامین برای سلامت عمومی بدن، به‌ویژه استخوان‌ها و دندان‌ها بسیار حیاتی است. بدن انسان قادر به تولید ویتامین دی نیست و باید آن را از طریق مصرف مواد غذایی و نور خورشید جذب کند. به همین دلیل کمبود آن در بدن بسیار شایع است و به گفته محققان، حدود یک میلیارد نفر در سراسر جهان از کمبود این ویتامین رنج می‌برند. عوارض کمبود ویتامین دی در سنین مختلف متفاوت است؛ مثلا در نوزادان منجر به نرمی استخوان می‌شوند، در حالی که بزرگسالان در اثر کمبود این ویتامین مستعد ابتلا به پوکی استخوان و بیماری‌های دیگر خواهند شد. از سایر عوارض کمبود ویتامین دی می‌توان به اختلال در جذب کلسیم و بروز مشکلات عصبی، عضلانی و ایمنی در بدن اشاره کرد.
در این مقاله اسنپ اکسپرس مگ با مهم‌ترین عوارض کمبود ویتامین دی آشنا می‌شوید. در مورد نشانه‌های کمبود ویتامین دی بیشتر بخوانید.
دلایل کمبود ویتامین دی
ممکن است افراد به دلایل مختلفی دچار کمبود ویتامین دی و عوارض ناشی از آن شوند. هر چه شدت کمبود بیشتر باشد، این عوارض هم جدی‌تر و شدید‌تر خواهند بود. از مهم‌ترین دلایل کمبود ویتامین دی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سوء‌جذب یا اختلالی که باعث شود فرد نتواند ویتامین دی کافی جذب کند؛ مانند برخی از بیماری‌ها
- قرار نگرفتن در معرض نور خورشید کافی
- تغذیه نامناسب و عدم استفاده از منابع حاوی ویتامین دی مثل ماهی‌های چرب، پنیر، قارچ و زرده تخم‌مرغ
- مصرف داروهایی که در توانایی بدن برای تبدیل یا جذب ویتامین دی اختلال ایجاد کند
- ناتوانی کبد یا کلیه در تبدیل ویتامین دی به شکل فعال آن در بدن
چه کسانی به کمبود ویتامین دی دچار می‌شوند؟
ویتامین دی یک ویتامین بسیار ضروری برای سلامتی عمومی بدن است که بیشترین مقدار آن در اثر قرار گرفتن در معرض نور خورشید در پوست ساخته می‌شود. به همین دلیل، پوشاندن بدن به دلایل فرهنگی، زندگی در مناطق شمالی‌تر کره زمین و… منجر به تولید کمتر از نیاز ویتامین دی می‌شود. ضمنا افراد خانه‌نشین یا بستری در بیمارستان‌ها، زندانی‌ها، افراد دارای پوست تیره و مبتلایان به برخی از بیماری‌ها مثل سلیاک بیش از دیگران در معرض عوارض کمبود ویتامین d قرار دارند. به طور کلی افراد زیر احتمالا با کمبود ویتامین دی مواجه خواهند شد:
- نوزادانی که تنها از شیر مادر تغذیه می‌کنند. چون شیر مادر منبع غنی ویتامین دی نیست
- سالمندان؛ چون پوست بدن آن‌ها قادر نیست مانند پوست بدن جوانان در معرض نور خورشید ویتامین دی بسازد. همچنین کلیه‌های افراد مسن در مقایسه با جوانان، کمتر می‌تواند ویتامین دی را به فرم فعال آن تبدیل کند
- افراد دارای پوست تیره؛ چون توانایی کمتری برای تولید ویتامین دی در پوست خود دارند
- مبتلایان به اختلالاتی مثل بیماری کرون، سلیاک و… که بدن‌شان برای جذب چربی با اختلال مواجه است (ویتامین دی برای جذب به مقداری چربی نیاز دارد)
- افراد دارای اضافه وزن زیاد؛ زیرا چربی بدن می‌تواند از ورود ویتامین دی به خون جلوگیری کند
- افرادی که جراحی بای‌پس معده انجام داده‌اند
- افراد مبتلا به بیماری مزمن کبد یا کلیه
- مصرف برخی از داروها مانند داروهایی که بر متابولیسم تاثیر می‌گذراند، مثل بعضی از داروهای ضد قارچ
- افراد مبتلا به هیپرپاراتیروئیدیسم (افزایش غیر‌عادی هورمونی که سطح کلسیم بدن را کنترل می‌کند)
عوارض کمبود ویتامین دی در سنین مختلف
ویتامین دی برای رشد و نمو انسان از بدو تولد بسیار مهم و تاثیر‌گذار است. این ویتامین در عملکردهای طبیعی بدن و سلامت عمومی آن نقش جدی دارد. البته بسیاری از افراد مبتلا به کمبود ویتامین دی عارضه خاصی ندارند یا تنها دچار خستگی و دردهای عمومی بدن می‌شوند؛ که این موضوع می‌تواند باعث نادیده‌گرفتن کمبود آن در برخی موارد شود. عوارض کمبود ویتامین دی در سنین مختلف متفاوت است و برای هر گروه از افراد می‌تواند مشکلات خاصی ایجاد کند. در ادامه به مهم‌ترین این عوارض اشاره می‌کنیم.
عوارض کمبود ویتامین دی در نوزادان
عدم تامین ویتامین دی کافی در نوزادان ممکن است باعث تشنج، بروز اختلالات تنفسی و گرفتگی‌های عضلانی در نوزادان شود. بی‌توجهی به این عوارض، گاهی منجر به بروز مشکلات جدی در کودکی و بزرگسالی خواهد شد.
عوارض کمبود ویتامین دی در کودکان
کودکانی که به کمبود ویتامین دی دچار هستند، رشد ضعیفی دارند. آن‌ها ممکن است با تاخیر در راه‌رفتن یا دندان درآوردن مواجه شوند. یکی از جدی‌ترین عوارض کمبود ویتامین دی در کودکان، بیماری راشیتیسم است که با نام نرمی استخوان هم شناخته می‌شود. کودکان مبتلا به آن اغلب دچار دردهای استخوانی به‌ویژه در پاها، دردهای عضلانی و گاهی خمیده شدن استخوان پا هستند.
یکی دیگر از نقش‌های حیاتی ویتامین دی، اثرگذاری آن بر سیستم دفاعی بدن است. محققان می‌گویند افراد مبتلا به کمبود این ویتامین، به دلیل ضعف در سیستم ایمنی بدن خود، بیشتر در معرض برخی از بیماری‌ها و عفونت‌ها قرار می‌گیرند. بنابراین کودکانی که دچار کمبود ویتامین d هستند، بیش از سایر کودکان به عفونت‌های مختلف به‌ویژه عفونت‌های تنفسی دچار خواهند شد.
عوارض کمبود ویتامین دی در بزرگسالان
بیشتر افراد مبتلا به کمبود ویتامین دی از دردهای مبهم و حال عمومی نامساعد شکایت دارند. آن‌ها ممکن است به ضعف عضلانی و خستگی عمومی بدن دچار باشند و برای بالا رفتن از پله‌ها یا بلند شدن از زمین با مشکل مواجه شوند. دردهای استخوانی در ناحیه کمر، لگن و پاها هم از مهم‌ترین عوارض کمبود ویتامین دی در این گروه سنی است. در حال حاضر محققان مشغول بررسی نقش کمبود این ویتامین در بروز بیماری‌هایی مانند دیابت، فشار خون بالا، اختلالات خودایمنی، سرطان و ام اس هستند. اگر‌چه اهمیت نقش ویتامین دی در ارگان‌های مختلف بر کسی پوشیده نیست، اما هنوز به تحقیقات بیشتری برای تایید نهایی این نظریه‌ها نیاز است.
برای رفع عوارض کمبود ویتامین دی چه باید کرد؟
برای تشخیص کمبود ویتامین دی در بدن به انجام آزمایش خون نیاز است. پزشک با توجه به میزان این کمبود و سن بیمار می‌تواند مصرف مکمل‌هایی را به شکل خوراکی یا تزریقی برای افراد مختلف تجویز کند. کسانی که در معرض عوارض شدید ناشی از کمبود ویتامین دی هستند، ممکن است به میزان بالاتر از استاندارد آن نیاز داشته باشند. مقادیر توصیه شده در واحدهای بین‌المللی (IU) عبارتند از:
- نوزادان زیر یک سال: ۴۰۰ واحد
- کودکان بین ۱ تا ۱۳ سال: ۶۰۰ واحد
- نوجوانان بین ۱۳ تا ۱۸ سال: ۶۰۰ واحد (با تشخیص پزشک می‌تواند تغییر کند)
- بزرگسالان زیر ۷۰ سال: ۶۰۰ واحد
- افراد بالای ۷۰ سال: ۸۰۰ واحد
- زنان باردار و شیرده: ۶۰۰ واحد
مصرف مکمل‌های حاوی ویتامین دی را باید حتما تحت نظر پزشک و در مقادیر توصیه شده مصرف کنید. هر نوع تغییر خودسرانه دوز مصرفی این مکمل‌ها می‌تواند به عوارض جانبی مثل مسمومیت، کم اشتهایی، تغییر در سطح کلسیم بدن، یبوست و… منجر شود. بهتر است برای تامین ویتامین دی مورد نیاز بدن خود، از قرار‌گرفتن در معرض نور خورشید کافی هم استفاده کنید. محققان می‌گویند میزان ویتامین دی موجود در منابع غذایی کم است. با این حال، به نظر می‌رسد مصرف لبنیات، نوشیدنی‌های سویا، آب پرتقال، زرده تخم‌مرغ، جگر گاو و ماهی‌های چرب مثل سالمون هم می‌تواند به افزایش سطح این ویتامین در بدن کمک کند.
نتیجه‌گیری
عوارض کمبود ویتامین دی در افراد مختلف و با توجه به شدت این کمبود، متفاوت است. راشیتیسم در کودکان و اختلال در شکل استخوان‌ها و استحکام آن‌ها در بزرگسالان از مهم‌ترین عوارض آن هستند. علاوه بر سلامت استخوان‌ها و عضلات، این کمبود احتمالا با مشکلات دیگری مثل ابتلا به برخی از سرطان‌ها، دیابت و آلزایمر هم مرتبط است. خوشبختانه تشخیص زودهنگام کمبود ویتامین دی و درمان آن می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند. برای درمان کمبود ویتامین دی و پیشگیری از عوارض آن لازم است که حتما تحت نظر پزشک، اقدامات درمانی مانند مصرف مکمل‌های خوراکی و تزریقی انجام شود.
سوالات متداول
کمبود ویتامین دی چه بیماری‌هایی در بدن ما ایجاد می‌کند؟
کمبود ویتامین دی منجر به خستگی و ضعف عضلانی، کاهش استحکام و تراکم استخوان‌ها می‌شود. از مهم‌ترین عوارض کمبود ویتامین دی، راشیتیسم در کودکان است. محققان می‌گویند دیابت، فشار خون بالا، اختلالات خودایمنی، سرطان و ام اس هم می‌تواند با کمبود ویتامین دی در بدن مرتبط باشند.
چه غذاهایی به افزایش ویتامین دی در بدن کمک می‌کنند؟
قرار گرفتن در معرض نور خورشید و مصرف مکمل‌های ویتامین دی تحت نظر پزشک از مهم‌ترین راهکارهای افزایش سطح آن در بدن هستند. مصرف منابع غذایی ویتامین دی مثل قارچ، ماهی‌های چرب، جگر، تخم‌مرغ و گوشت قرمز هم می‌تواند موثر باشد.
چه مدت طول می‌کشد تا کمبود ویتامین دی برطرف شود؟
تعیین دوز مصرفی مکمل‌های ویتامین دی بر عهده پزشک است. اما به نظر می‌رسد که مصرف ۲۰۰۰ تا ۴۰۰۰ میلی‌گرم از این ویتامین، بر اساس مقدار کمبود بدن می‌تواند طی مدت چهار تا شش هفته کمبود ویتامین دی را اصلاح کند.
