آیا به تازگی احساس ضعف و خستگی پیدا کرده‌اید؟ آیا حس می‌کنید با وجود خواب و استراحت کافی، در طول روز خواب‌آلود هستید!؟
اگر با این علائم به پزشک مراجعه کنید، احتمالا به شما توصیه می‌کند پیش از هر چیز، یک آزمایش خون انجام دهید. یکی از فاکتورهای مهمی که پزشک در این آزمایش مورد بررسی قرار می‌دهد، میزان ویتامین دی بدن شما است.
این ویتامین برای سلامت عمومی بدن بسیار مهم و حیاتی به شمار می‌رود و کمبود آن می‌تواند عوارضی مثل خستگی و مشکلات استخوانی ایجاد کند.
کمبود ویتامین d در حال حاضر به یک مشکل بهداشت عمومی تبدیل شده است و گفته می‌شود که حدود یک میلیارد نفر را در سراسر جهان تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. برای شناخت بیشتر این ویتامین و آشنایی با مهمترین نشانه‌های کمبود ویتامین دی این مقاله را تا انتها مطالعه کنید.
ویتامین دی چیست
ویتامین‌ها به عنوان مواد مغذی ضروری بدن ما در نظر گرفته می‌شوند؛ چون کمبود هر یک از آن‌ها می‌تواند تاثیرات جدی بر سلامتی داشته باشد. ویتامین دی یکی از ویتامین‌های بسیار مهم و ضروری برای بدن است که گاهی به عنوان ویتامین آفتاب هم از آن یاد می‌شود. فکر می‌کنید علت این نام‌گذاری چیست؟
بدن انسان قادر به ساخت ویتامین d نیست و تمام نیاز خود به این ویتامین را باید از منابع خارج از بدن تامین کند. نور خورشید به عنوان مهمترین منبع ویتامین دی برای انسان شناخته می‌شود که در تماس با پوست بدن، این ویتامین را می‌سازد. البته برخی از منابع غذایی مثل ماهی‌های چرب و لبنیات هم حاوی مقادیری از آن هستند.
ویتامین d جزو ویتامین‌های محلول در چربی است که نقش مهمی در عملکرد مناسب ارگان‌های مختلف بدن از جمله تقویت سیستم ایمنی، سلامت استخوان‌ها و… ایفا می‌کند. محققان می‌گویند وجود مقدار مناسبی از این ویتامین در بدن، حتی از بروز بیماری‌هایی مثل سرطان هم پیشگیری می‌کند.
لازم است بدانید بدن ما تنها ۲۰ درصد ویتامین دی مورد نیاز خود را از رژیم غذایی به دست می‌آورد و ۸۰ درصد باقی‌مانده، توسط پوست و در اثر قرار گرفتن آن در معرض اشعه ماوراء‌بنفش خورشید تامین می‌شود. احتمالا حالا می‌توانید متوجه شوید که چرا مردم ساکن نواحی دور از خط استوا، که تابش نور خورشید در آن مناطق کمتر است، بیش از دیگران در معرض کمبود این ویتامین هستند!
علت کمبود ویتامین دی
در فصل زمستان یا هر زمان که فرد از منابع این ویتامین به میزان کمتری استفاده کند، کمبود ویتامین d در بدن ایجاد می‌شود. این وضعیت برای کسانی که در طول روز از خانه خارج نمی‌شوند، حتی در روزهای بلند سال هم اتفاق می‌افتد.
به طور کلی، علل کمبود ویتامین دی عبارت است از:
- سوءتغذیه یا رژیم غذایی فاقد محصولاتی مثل تخم مرغ، ماهی، گوشت قرمز، قارچ و…
- ابتلا به یکی از سندرم‌های سوء‌جذب چربی مثل بیماری کرون یا سلیاک
- سالمند بودن
- داشتن پوست تیره که امکان ساخت ویتامین دی از طریق پوست را دشوار می‌کند
- پوشاندن کامل بدن در محیط بیرون از خانه
- انجام جراحی‌های مرتبط با کاهش وزن مثل عمل بای‌پس معده
- ابتلا به برخی از بیماری‌ها مثل مشکلات کلیوی
- مصرف انواع خاصی از داروها مثل استروئیدها که جذب ویتامین دی در بدن را کاهش می‌دهد
- زندگی در مناطق دور از خط استوا
- چاق بودن و داشتن اضافه وزن
- عدم قرارگرفتن در معرض نور خورشید؛ مثل بیماران، زندانی‌ها و کسانی که به هر دلیلی، امکان خروج از منزل را در طول روز ندارند
نشانه‌های کمبود ویتامین d
تشخیص کمبود ویتامین d در مراحل اولیه دشوار است و حتی ممکن است فرد برای سال‌ها، علائم جدی نداشته باشد. کسانی که به کمبود خفیف این ویتامین دچارند، معمولا از خستگی بی‌دلیل بدن شاکی هستند. هر چه این کمبود بیشتر شود، علائم آن هم نمایان‌تر خواهد شد. از مهمترین نشانه‌های کمبود ویتامین d می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- دردهای عضلانی
تشخیص علت اصلی دردهای عضلانی معمولا کار آسانی نیست. اما پزشکان کمبود ویتامین دی را به عنوان یک علت بالقوه آن در نظر می‌گیرند. طبق بررسی‌های انجام شده، به نظر می‌رسد که حدود ۷۰ درصد کسانی که به دردهای مزمن عضلانی دچار هستند، کمبود ویتامین دی دارند!
2- دردهای استخوانی و کمردرد
این ویتامین با بهبود جذب کلسیم در بدن، به حفظ سلامت استخوان‌ها کمک می‌کند. به همین دلیل یکی از مهمترین عوارض کمبود ویتامین دی دردهای استخوانی در نواحی مختلف بدن به‌ویژه کمر است.
یک مطالعه انجام شده بر روی بزرگسالان مبتلا به کمردرد نشان داد که هر چه سطح این ویتامین در بدن افراد کمتر باشد، کمردرد آن‌ها شدیدتر است. علاوه بر این، به نظر می‌رسد احتمال بروز ورم مفاصل، دردهای عضلانی و دردهای مزمن گسترده در افراد دچار کمبود ویتامین d بیشتر باشد.
3- افسردگی
با این که هنوز محققان این موضوع را به‌طور قطعی تایید نکرده‌اند، اما به نظر می‌رسد کمبود ویتامین d با بروز علائم افسردگی –به‌ویژه در افراد مسن- مرتبط است. طبق تحقیقات انجام شده، به نظر می‌رسد مصرف مکمل‌های حاوی این ویتامین می‌تواند به کاهش علائم افسردگی در آن‌ها کمک کند.
4- کاهش تراکم استخوانی
این ویتامین نقش مهمی در جذب و متابولیسم کلسیم دارد. در واقع مصرف هم‌زمان ویتامین d و کلسیم باعث می‌شود که جذب این ماده به حداکثر برسد. کاهش تراکم استخوان‌ها نشان می‌دهد بدن در حال از دست دادن کلسیم و سایر مواد معدنی است. این عارضه که بیشتر در زنان سالمند مبتلا به پوکی استخوان مشاهده می‌شود، یکی از اثرات کمبود ویتامین دی در بدن است.
5- ضعف و خستگی
خستگی می‌تواند به دلایل مختلفی در بدن ایجاد شود و یک دلیل بالقوه آن، کمبود ویتامین d در بدن است.
تحقیقات متعددی در این زمینه انجام شده که همگی نقش ویتامین d را در کاهش خستگی بدن تایید کرده‌اند. آن‌چه جالب توجه است این است که در بیشتر بررسی‌ها، مصرف مکمل حاوی این ویتامین توانست خستگی را در افراد مبتلا به کمبود آن، کاهش دهد.
6- ضعف سیستم ایمنی بدن
زمانی که بدن ویتامین دی کافی نداشته باشد، سیستم ایمنی ضعیف می‌شود. در نتیجه، ویروس‌ها و باکتری‌ها می‌توانند به راحتی در بدن فعالیت کرده و فرد را بیمار کنند. محققان می‌گویند این ویتامین مستقیما با سلول‌هایی از بدن که مسئول رسیدگی به عفونت‌ها هستند، در تعامل است!
پس اگر سرعت بیمار شدن‌تان زیاد است یا به دلیل ابتلا به هر نوع سرماخوردگی یا آنفولانزا، دچار عفونت‌های دستگاه تنفسی و ذات‌الریه می‌شوید، بهتر است از نظر کمبود ویتامین دی تحت بررسی قرار بگیرید.
7- استرس و اضطراب
از مهمترین اثرات کمبود ویتامین دی، نقش آن در بروز اختلالات اضطرابی و استرس است. مطالعه انجام‌شده بر یک گروه از زنان باردار نشان داد که تامین سطوح کافی ویتامین d مورد نیاز بدن می‌تواند به کاهش علائم اضطراب، کمبود خواب و حتی پیشگیری از افسردگی پس از زایمان هم کمک کند.
8- اختلال در بهبود زخم‌ها
پزشکان می‌گویند کندی بهبود زخم‌ها پس از صدمه یا عمل جراحی می‌تواند یکی از اثرات کمبود ویتامین دی باشد. نتایج اولیه یک تحقیق نشان می‌دهد وجود ویتامین d کافی، تولید ترکیباتی را افزایش می‌دهد که برای تشکیل پوست جدید به عنوان بخشی از فرآیند بهبود زخم مهم و ضروری هستند.
9- ریزش مو
در حال حاضر، استرس به عنوان رایج‌ترین دلیل ریزش مو شناخته می‌شود. اما به جز استرس، دلایل دیگری هم برای ریزش مو وجود دارد که کمبود املاح و ویتامین‌ها یکی از مهمترین آن‌ها است.
محققان می‌گویند بین کمبود ویتامین دی در بدن و ریزش مو ارتباط مستقیمی وجود دارد و هر چه سطح این ویتامین پایین‌تر باشد، ریزش مو هم شدیدتر است.
10- کاهش توانایی کنترل التهاب و مقابله با عفونت‌ها
بدن برای کنترل التهاب و مقابله با انواع عفونت‌ها به سطوح کافی از ویتامین d نیاز دارد.
مطالعه‌ای که بر روی تعدادی بیمار مبتلا به زخم پای دیابتی انجام شده است، نشان می‌دهد افراد با کمبود شدید این ویتامین، با سطوح بالاتری از نشان‌گرهای التهابی مواجه هستند که ممکن است بهبود زخم را مختل کند. در نتیجه، مصرف مکمل‌های ویتامین d می‌تواند نقش قابل توجهی در بهبود این زخم‌ها داشته باشد.
11- چاقی و اضافه وزن
چاقی احتمالا یکی از اثرات کمبود ویتامین d است! برخی از مطالعات در بزرگسالان توانسته‌اند ارتباط احتمالی بین کمبود این ویتامین با تجمع چربی در اطراف شکم و اضافه وزن را تایید کنند.
اثرات کمبود ویتامین d
کمبود این ویتامین به هر دلیلی که ایجاد شده باشد، باید پس از تشخیص به سرعت درمان شود. عدم درمان این کمبود می‌تواند اثرات مستقیم و غیرمستقیم زیادی در سلامتی افراد بگذارد و منجر به ایجاد یا تشدید برخی از بیماری‌ها شود. مهمترین اثرات کمبود ویتامین d موارد زیر هستند:
افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های خودایمنی
زمانی که سیستم ایمنی بدن در اثر کمبود این ویتامین دچار اختلال و ضعف عملکردی شود، احتمال بروز برخی از مشکلات افزایش می‌یابد. بیماری‌های خودایمنی از جمله مشکلات ناشی از کمبود ویتامین d هستند که در آن‌ها سیستم ایمنی بدن به اشتباه، سلول‌های خودی را هدف قرار داده و به آن‌ها آسیب وارد می‌کند.
دیابت نوع ۱، ام اس، اختلالات غده تیروئید، لوپوس و آرتریت‌روماتوئید از جمله بیماری‌هایی هستند که پزشکان معتقدند بین کمبود ویتامین d و ابتلا به آن‌ها رابطه وجود دارد.
افزایش احتمال ابتلا به سرطان
محققان می‌گویند بین کمبود ویتامین d و ابتلا به انواعی از سرطان‌ها مثل سرطان پروستات، تخمدان، روده بزرگ و پستان ارتباط وجود دارد.
ضمنا به نظر می‌رسد میزان کافی ویتامین d می‌تواند به کاهش سطح درد در بیماران سرطانی هم کمک کند. در حال حاضر محققان در حال بررسی اثرات کمبود آن بر انواع دیگر سرطان‌ها و تعیین میزان نقش این کمبود در ابتلا به آن‌ها هستند.
ایجاد اختلالات شناختی
یکی از مهمترین نقش‌های این ویتامین در بدن، رشد و تنظیم عملکرد مغز و سیستم عصبی است. به همین دلیل کمبود آن می‌تواند در درازمدت با مشکلاتی مثل افسردگی، اضطراب، اسکیزوفرنی، آلزایمر، پارکینسون و زوال عقل همراه شود. تامین میزان کافی ویتامین d می‌تواند به افراد در جلوگیری از اختلالات عصبی مرتبط با افزایش سن کمک کند.
بروز یا تشدید بیماری‌های قلبی و عروقی
یکی از مشکلات کمبود ویتامین d، بالا‌رفتن فشار خون و افزایش خطر بیماری‌های عروق محیطی قلب است. در نتیجه کسانی که به کمبود این ویتامین دچار هستند بیش از دیگران در معرض بیماری عروق کرونر، سکته، نارسایی قلبی و انفارکتوس میوکارد قرار دارند.
کمبود ویتامین دی می‌تواند در پیشرفت بیماری‌های قلبی هم نقش موثری داشته باشد.
تشدید التهاب و عفونت‌ها
بسیاری از نقش‌های سلامتی ویتامین d به دلیل اثرگذاری آن در کاهش التهاب است. از سوی دیگر به نظر می‌رسد، کاهش این ویتامین یکی از اصلی‌ترین دلایل ابتلای افراد و به‌ویژه کودکان به بیماری‌های عفونی مثل ذات‌الریه، عفونت دستگاه ادراری و… باشد.
بروز یا تشدید بیماری‌های اسکلتی
ویتامین دی می‌تواند جذب کلسیم را ۳۰ تا ۴۰ درصد و جذب فسفر را تا ۸۰ درصد در بدن افزایش دهد. بدون این ویتامین، فقط ۱۰ تا ۱۵ درصد از کلسیم و ۶۰ درصد فسفر دریافتی جذب می‌شود. حالا متوجه شدید چرا پزشکان تا این حد به نقش ویتامین d در سلامت استخوان‌ها تاکید می‌کنند؟
این ویتامین می‌تواند جذب کلسیم را در روده تقویت کند و سطح کلسیم بدن را افزایش دهد. این کار به حفظ ساختار استخوان‌ها کمک کرده و از کاهش غیرطبیعی سطح کلسیم خون هم جلوگیری می‌کند. این عوامل از بروز بیماری‌های اسکلتی مثل راشیتیسم و بدشکلی استخوان‌ها جلوگیری خواهند کرد.
درمان کمبود ویتامین دی
به دلیل نقش گسترده این ویتامین در سلامت عمومی بدن و بهبود عملکردهای حیاتی آن، هر نوع کمبودی باید به سرعت برطرف شود. پزشکان راه‌کارهای زیر را برای درمان کمبود ویتامین دی معرفی می‌کنند:
اصلاح رژیم غذایی
اگر چه این ویتامین به صورت محدود در منابع غذایی وجود دارد، اما مصرف برخی از خوراکی‌ها مثل تخم مرغ، ماهی‌های چرب، لبنیات و… می‌تواند به افزایش سطح آن در بدن کمک کند.
امروزه برخی از تولیدکنندگان مواد غذایی، با اضافه کردن این ویتامین به محصولات خود، آن‌ها را به صورت غنی‌شده با ویتامین d در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌دهند.
قرارگرفتن در معرض نور خورشید
یکی از راه‌های ساخت ویتامین دی در بدن، قرار گرفتن در معرض نور خورشید است. البته قرارگرفتن طولانی‌مدت در مقابل اشعه‌های شدید خورشید می‌تواند اثرات نامناسبی بر روی پوست بگذارد و زمینه‌ساز بروز برخی از بیماری‌ها مثل سرطان پوست شود.
توصیه می‌شود ساعات محدودی را در هفته به قرار گرفتن در معرض نور خورشید اختصاص دهید و برای این کار از محصولات محافظتی مناسب مثل کرم‌های ضدآفتاب استفاده کنید.
مصرف مکمل‌های ویتامین دی
اگر آزمایش خون شما نشان‌دهنده کمبود ویتامین دی در بدن باشد، پزشک با توجه به سطح این کمبود، مصرف مکمل‌هایی را برای شما تجویز می‌کند.
تعیین دوز مصرفی مکمل و طول دوره آن بر عهده پزشک متخصص است و شما نباید پیش از رفع کمبود، مصرف آن را قطع کنید. گاهی برای بهبود جذب این ویتامین ممکن است مکمل‌های دیگری مثل منیزیم هم تجویز شود.
نتیجه‌گیری
ویتامین‌ها و مواد معدنی در بدن ما تاثیرات شگفت‌انگیزی دارند. در این بین، وجود مقدار کافی از ویتامین دی با نقشی که در بهبود فعالیت‌های طبیعی ارگان‌ها و اندام‌های مختلف بر عهده دارد، بسیار مهم و ضروری است.
اگرچه کمبود این ویتامین در مراحل اولیه ممکن است عوارض جدی نداشته باشد، اما می‌تواند به ایجاد اختلال در عملکرد سایر ارگان‌ها و ایجاد یا تشدید برخی از مشکلات منجر شود. به همین دلیل پزشکان توصیه می‌کنند، در صورت کمبود ویتامین دی با استفاده از راه‌کارهایی مانند تغذیه مناسب و مصرف مکمل‌ها برای رفع این کمبود تلاش کنید.
افراد در معرض کمبود ویتامین دی
ویتامین دی، یکی از مواد مغذی برای رشد و سلامت انسان محسوب می‌شود. ولی جذب این ویتامین به میزان کافی از منابع غیرغنی شده و طبیعی به‌تنهایی دشوار است. به همین خاطر افراد زیر بیشتر در معرض کمبود ویتامین D خواهند بود.
شیرخواران و نوزادان
عده‌ای به‌اشتباه تصور می‌کنند که مصرف شیر مادر به‌تنهایی برای بر طرف کردن نیازهای ویتامین دی نوزاد کافی است. با این حال قرار دادن نوزادانی که کمتر از 6 ماه دارند در معرض تابش مستقیم نور آفتاب اصلاً ایده عاقلانه‌ای نیست. با این حال مادران می‌توانند برای جذاب ویتامین دی برای نوزادشان، از 400 واحد مکمل این ویتامین برای فرزندانشان استفاده کنند. در کشور ما ویتامین دی با دوز 400 از 3 روزگی تا پایان 2 سالگی تجویز می‌شود.
سالمندان و افراد مسن
زمانی که سن انسان بالا می‌رود، پوست انسان در ساختن ویتامین دی، دچار مشکل می‌شود. به‌غیر از این نکته، افراد مسن در مقایسه با افراد جوان مدت‌زمان طولانی تری را در منزل می‌گذرانند و احتمال بروز سوءتغذیه در آن‌ها نیز بیشتر خواهد بود. افرادی که به‌خاطر شغل یا سبک زندگی‌شان بیشتر در منزل می‌مانند، نور آفتاب کمتری نیز جذب می‌کنند. به این خاطر که آفتاب منبع عظیمی از ویتامین دی است که این افراد از آن محروم هستند.
افرادی با پوست تیره
انسان‌هایی که رنگ پوست آن‌ها تیره است، مقادیر بیشتری رنگ‌دانه ملانین در لایه اپیدرم پوستشان دارند. همین عامل باعث کاهش توانایی پوست در تولید ویتامین دی از نور آفتاب می‌شود.
سوالات متداول
بهترین درمان برای رفع کمبود ویتامین دی چیست؟
پزشکان معتقدند مصرف مکمل‌های خوراکی می‌تواند درمان موثری برای رفع کمبود ویتامین دی در بدن باشد. دوز دریافتی این مکمل‌ها باید متناسب با سطح کمبود بدن و توسط پزشک برای دوره مشخصی تجویز شود.
کدام بیماری ناشی از کمبود ویتامین دی است؟
راشیتیسم یا بدشکلی استخوانی از رایج‌ترین بیماری‌های ناشی از کمبود ویتامین دی است. البته امروزه پزشکان بروز برخی از بیماری‌ها مثل اختلالات خودایمنی، کاهش تراکم استخوان‌ها، برخی از اختلالات روانی و… را به کمبود این ویتامین مرتبط می‌دانند.
آیا ویتامین دی بر خواب تاثیر دارد؟
تحقیقات انجام شده سطح ویتامین دی را با کیفیت خواب افراد مرتبط می‌دانند. به نظر می‌رسد هر چه سطح ویتامین دی در بدن کمتر باشد، احتمال بروز اختلالات خواب، کاهش کیفیت خواب و کاهش مدت‌زمان آن بیشتر خواهد بود.
آیا کمبود ویتامین d می‌تواند باعث علائم عصبی شود؟
محققان می‌گویند کمبود شدید این ویتامین در میان مبتلایان به برخی از بیماری‌ها و اختلالات مرتبط با سیستم عصبی مثل ام اس مشاهده شده است. ارزیابی دوره‌ای و مصرف مکمل‌های این ویتامین می‌تواند از مشکلات جدی ناشی از چنین بیماری‌هایی در آینده جلوگیری کند.
