برنج همواره یکی از ارزشمندترین و پرمصرف‌ترین غلات در سراسر جهان بوده است. این محصول قوت غالب بسیاری از سفره‌های ایرانی بوده است و بسیاری از غذاهای با برنج ازجمله معروف‌ترین کباب‌ها و خورش‌های ایرانی در کنار آن سرو می‌شوند. در استان‌های مازندران و گیلان برنج‌های کیفی و مرغوب نظیر (طارم، هاشمی و کشت دوم) کشت می‌شود و در دیگر استان‌ها بیشتر برنج‌های رده پایین‌تر و پرمحصول کشت و برداشت می‌شود. بنابراین می‌توان برنج استان‌های مازندران و گیلان را خاستگاه بهترین نوع برنج ایرانی کشور دانست که در غالب موارد از زیرمجموعه‌های دو نوع برنج صدری و طارم هستند.
اما از میان انواع برنج ایرانی که می‌شناسیم، بهترین برنج ایرانی کدام است؟ در ادامه به معرفی نمونه‌هایی از مرغوب‌ترین برنج ایرانی خواهیم پرداخت:
ویژگی‌های بهترین برنج ایرانی چیست؟
پیش از پرداختن به مرغوب‌ترین انواع برنج ایرانی باید در ابتدا بدانیم که یک برنج مرغوب ایرانی چه ویژگی‌هایی دارد. بسیاری از ویژگی‌های یک برنج گران ایرانی در هنگام خرید و از روی ظاهر آن قابل‌تشخیص است. مهم‌ترین ویژگی‌های ظاهری برنج مرغوب ایرانی از این قرارند:
۱- برنج ایرانی عطر و بوی خوبی دارد.
۲- بهترین برنج ایرانی باید خشک باشد و به‌راحتی شکسته نشود.
۳- دانه‌های برنج مرغوب ایرانی یکدست و هم‌اندازه است.
۴- برنج باکیفیت ایرانی رنگ استخوانی دارد.
5- بهترین نوع برنج ایرانی نباید دارای ترک و شکننده باشد.
6- برنج اصیل ایرانی معمولا دارای ظاهری بلوری است.
برنج دم‌سیاه
این برنج از خانواده برنج صدری است که به دلیل ریشک سیاه‌رنگ آن، برنج دم‌سیاه نامیده می‌شود.
دم‌سیاه از لحاظ کیفیت، عطر، طعم و همچنین ری کردن پس از پخت، از برنج‌های دیگر ایرانی مثل هاشمی و علی کاظمی رتبه بالاتری دارد و بسیاری از مصرف‌کنندگان آن را از اقسام برنج مرغوب ایرانی می‌دانند.
طول این برنج حدود 6 میلی‌متر است که پس از پخت قد کشیده و به 15 میلی‌متر می‌رسد. این نوع برنج به دلیل حجیم شدن و قد کشیدن برای مجالس رسمی بسیار مناسب است. برنج دم‌سیاه برای ری کردن به آب زیادی نیاز دارد و باید آن را در ظروف بزرگ خیس کرد تا جا برای قد کشیدن داشته باشد. در مقایسه با برنج طارم فریدونکنار قیمت پایین‌تری دارد.
برنج هاشمی
برنج هاشمی یک برنج دانه‌بلند محسوب می‌شود و یکی از خوشپختترین و مرغوب‌ترین برنج‌های ایرانی است. این معجزه ژنتیکی در دهه 60 توسط کشاورزی به همین نام کشف شد.
برنج هاشمی ساقه‌های باریک و بلندی دارد، در برابر آفات مقاوم است و نیاز به سمپاشی چندانی ندارد؛ خوش‌محصول است.
برنج هاشمی جزو برنج‌های اعلاء به‌حساب می‌آید و قیمت بالاتری نسبت به برنج‌های دیگر دارد. البته گرانی این برنج بی‌مورد نیست زیرا بعد از پخت وقتی که عطر و بوی آن در خانه و کوچه پیچید تازه متوجه کیفیت آن خواهید شد. بسیاری برنج ایرانی را بهترین برنج عطری ایرانی می‌دانند.
برنج علی کاظمی
برنج علی کاظمی یکی دیگر از خوشپختترین و بهترین برنج‌های ایرانی است. این برنج هم از خانواده برنج صدری است
طول دانه برنج علی کاظمی 7 میلی‌متر است که پس از پخت تا 12 میلی‌متر قد می‌کشد. این برنج نسبت دم‌سیاه و هاشمی دانه‌های تپل‌تری دارد و پس از پخت باد کرده و به‌اصطلاح شفته می‌شود.
به‌دلیل طعم و عطر خوب و قیمت مناسب‌تر، برنج علی کاظمی برای مصارف خانگی بسیار مناسب است ولی چون مانند هاشمی و دم‌سیاه ظاهر استخوانی و زیبایی ندارد استفاده از آن در مجالس رسمی توصیه نمی‌شود.
برنج طارم عطری فریدونکنار
برنج طارم عطری (طارم محلی فریدونکنار) از قدیمی‌ترین و با‌کیفیت‌ترین برنج‌های مازندران و درواقع بهترین برنج ایرانی فریدونکنار است. رنگ این نوع برنج سفید کدر تا حدی متمایل به رنگ نباتی است و از نظر شکل ظاهری ریزتر از طارم هاشمی و دم‌سیاه است. طول دانه خام این محصول ۷ میلی‌متر و بعد از پخت ۸.۴ میلی‌متر است.
برنج طارم عطری دارای خاصیت عطری بالا و طعمی بسیار دلنشین است. با اینکه طارم عطری دانه‌های ریزتری دارد ولی از نظر کیفیت پخت با برنج‌های هاشمی و علی کاظمی برابری می‌کند و به همین دلیل می‌توان در مجالس و مهمانی‌ها هم از آن استفاده کرد. از نظر قیمت این برنج هم‌ردیف برنج علی کاظمی است.
نام‌های دیگر این برنج طارم سنگی، طارم استخوانی، سنگ طارم و طارم محلی است.
برنج طارم هاشمی
در میان مصرف‌کنندگان برنج، طارم هاشمی از محبوبیت ویژه‌ای برخوردار است. رنگ دانه طارم هاشمی نیز سفید متمایل به کرم و کدر است و با طول دانه ۷.۶ میلی‌متر به میزان ۱۳.۱ میلی‌متر بعد از پخت قد می‌کشد.
این برنج بیشترین سطح زیر کشت شالی‌های استان مازندران را به خود اختصاص داده است. طارم هاشمی درواقع مخلوطی از بذر برنج طارم به همراه برنج هاشمی است که در یک شالیزار و کنار یکدیگر کشت می‌شوند.
این برنج نسبت به طارم عطری درشت‌تر است و ساعت‌ها پس از پخت بافت نرم و طعم خوب خود را حفظ می‌کند ولی عطر کمتری دارد.
برنج کشت دوم مازندران
در استان مازندران برنج دو مرتبه در سال کاشت و برداشت می‌شود. کاشت دوم برنج از اواخر ماه مرداد آغاز شده و در آبان‌ماه برداشت می‌شود بنابراین نام این نوع برنج بیش از آنکه بر اساس نوع بذر مورداستفاده در آن باشد مربوط به شیوه و زمان کشت است. در این نوع کشت معمولا از بذر طارم هاشمی استفاده می‌شود و از نظر عطر و طعم هم‌رده این برنج است.
برخی بر این اعتقادند که بهترین برنج ایرانی برنج کشت دوم است. این برنج هم از لحاظ عطر و طعم و هم از لحاظ پخت و قد کشیدن بالاتر از سایر برنج‌های ایرانی قرار دارد. در کشت دوم معمولا از برنج‌های زودرس مانند امراللهی، بینام، طارم و به‌ندرت هاشمی استفاده می‌شود.
برنج‌های امراللهی و بینام در کشت اول از لحاظ کیفی از برنج‌های طارم و هاشمی پایین‌تر هستند اما در کشت دوم به دلیل زودرس بودن و آب‌وهوای پاییزی از مرغوبیت بالاتری نسب به برنج طارم و هاشمی برخوردار هستند. درواقع برنج امراللهی کشت دوم و برنج بینام کشت دوم را می‌توان بهترین برنج عطری ایرانی دانست.
البته نظر دیگری نیز در مورد برنج کشت دوم وجود دارد. گروهی بر این اعتقادند که با توجه به روش کاشت برنج کشت دوم و لزوم استفاده از کود زیاد برای پرورش سریع برنج، میزان مواد شیمیایی موجود در ساقه این برنج بیشتر از حد طبیعی است و نباید به‌صورت روزانه مصرف شود.
برنج قهوه‌ای
نام برنج قهوه‌ای نیز با توجه به فرآیند فرآوری آن انتخاب شده است. تفاوت اصلی برنج سفید و قهوه‌ای در جداسازی پوسته رویی برنج است. امروز خواص سبوس برنج برکسی پوشیده نیست و به همین دلیل در فرآوری برنج قهوه‌ای، قبل جداسازی پوسته، آن را حرارت می‌دهند تا که مواد معدنی و ویتامین‌های موجود در پوست به مغز دانه نفوذ کند. این فرآیند موجب قهوه‌ای شدن رنگ برنج می‌شود. برنج قهوه‌ای را به دلیل داشتن سبوس جزو غلات به حساب می‌آورند و نسبت کربوهیدرات و مواد معدنی آن نسبت به بقیه انواع، بیشتر است.
برنج عنبربو
برنج عنبربو که طرفداران زیادی در تهران و شهرهای مختلف دارد، معمولا محصول شالیزارهای شمال کشور نیست. عطر، طعم و قیمت مناسب برنج عنبربو، آن را در رتبه‌بندی در کنار برنج‌هایی مثل طارم و هاشمی قرار داده است. شاید برنج عنبربو مناسب مجالس نباشد اما برای مصرف خانگی گزینه بسیار مناسبی است.
بهترین برنج ایرانی مال کجاست؟
بر اساس آمارهای وزارت جهاد کشاورزی کشت برنج در ۱۷ استان کشور انجام می‌گیرد که از میان آنها استان‌های مازندران، گیلان، گلستان، فارس و خوزستان سهم بیشتری داشته‌اند.
استان‌های مازندران، گیلان، گلستان، خوزستان و فارس مهم‌ترین تولیدکننده بهترین برنج ایرانی هستند. این استان‌ها از نظر دما، میزان بارندگی، رطوبت نسبی و ساعات آفتاب و همچنین، خصوصیات خاک در این مناطق یکسان نیستند. درنتیجه، انواع مختلف و متنوع برنج کشت شده در استان‌های مختلف وجود دارد.
برنج دم‌سیاه بیشتر در استان گیلان و شهرهای رشت، آستانه اشرفیه و لاهیجان که زمین‌های حاصلخیزی دارند کشت می‌شود.
برنج هاشمی در مزارع حاصلخیز شرق گیلان (آستانه اشرفیه و لاهیجان) به‌خوبی به‌عمل می‌آید. برنج طارم عطری فریدونکنار نیز همان‌طور که از نام آن پیداست بیشتر در شالیزارهای فریدونکنار به عمل می‌آید.
برنج علی کاظمی در جلگه‌های غربی استان گیلان و بیشتر در شهرهای فومن، صومعه‌سرا، ماسوله، شفت، تالش و رشت کشت می‌شود.
بهترین برنج کشت دوم معمولا فقط در استان مازندران و در شهرستان‌های بابلسر و فریدونکنار قابلیت برداشت صحیح را دارد زیرا این دو شهرستان به دلیل بستر آبندان‌های مناسب و فراوان و رطوبت و گرمای لازم (دیر سرد شدن) این امکان را دارند تا از برنج کشت دوم کشت و برداشت کنند.
برنج عنبربو را اگرچه با نام استان خوزستان می‌شناسند اما علاوه بر خوزستان در ایلام، اصفهان و شهرهای دیگر نیز کشت می‌شود.
در نهایت اینکه اگرچه معیارهای کلی و خاصی برای مرغوب‌ترین برنج ایرانی و انتخاب بهترین برند برنج ایرانی وجود دارد اما علاقه به نوع خاصی از برنج های ایرانی تا حد زیادی نیز به سلیقه مصرف‌کننده بستگی دارد.
سوالات متداول
آیا استفاده روزمره از انواع برنج ایرانی برای سلامت انسان مضر است؟
برنج غذای خوبی است اما به شرطی که غذای روزمره نشود. خوردن بیش‌ازحد و روزانه خطر ابتلا به دیابت را افزایش می‌دهد زیرا برنج سفید دارای شاخص گلیسمی بالاست و می‌تواند باعث افزایش ناگهانی سطح قند خون شود.
آیا انتخاب برنج ایرانی مرغوب از روی مشخصات ظاهری آن امکان‌پذیر است؟
تا حد زیادی بله؛ بسیاری از ویژگی‌های یک برنج خوب ایرانی در هنگام خرید و از روی ظاهر آن قابل‌تشخیص است. ویژگی‌هایی مانند عطر، یکدستی، خشکی، میزان چربی، رنگ و بافت از ویژگی‌های یک برنج مرغوب هستند.
آیا مصرف برنج کشت دوم برای سلامت ضرر دارد؟
برنج کشت دوم یکی از انواع مرغوب برنج ایرانی است اما کارشناسان معتقدند با توجه به روش کاشت برنج کشت دوم و لزوم استفاده از کود و سموم زیاد برای پرورش سریع برنج، میزان مواد شیمیایی موجود در ساقه این برنج بیشتر از حد طبیعی است و نباید به‌صورت روزانه مصرف شود.
